IV. Bilish jarayoni va atrof muhit to‘g‘risidagi bilimlarga
ega bo‘lish yo‘nalishi
Mazkur yo‘nalishda rivojlanish jarayoni quyidagi bosqichlar
orqali kechadi:
35 - elementar matematik bilim va ko‘nikmalar - bunda bolaning matematik, jumladan son-sanoq malakalarini rivojlantirish
orqali matematik bilimlarini orttirish, mantiqiy fikrlash va muammolarini hal qilish qobiliyatlarim, son-sanoq, miqdor, shakl,
kattaliklar va oichov birliklaridan foydalanish malakalarini
rivojlantirishga erishiladi;
- atrof muhit to‘g‘risidagi bilimlar - bunda bola kuzatish va
amaliyot orqali atrof muhit to‘g‘risida axborot oladi;
- ijod - bunda bola milliy ma’naviy meros va madaniyatni
hurmat qilishga hamda o‘z hissiyotlarini musiqa, teatr va tasviriy
faoliyat orqali ifodalashga o‘rganadi.
Elementar matematik bilim va ko‘nikmalar bosqichida
bola:
~ son-sanoq va hisoblashga oid bilimlarini namoyon qilishi;
- predmeti am i toifalash, guruhlash va tartib bo‘yicha
joylashtirish qobiliyatini namoyon qilishi lozim.
Atrof-muhit to‘g ‘risidagi bilimlar bosqichida bola:
- jonli va jonsiz tabiatni kuzatishi va ta’riflay olishi;
- inson tana a’zolarini bilishi lozim.
Ijod bosqichida bola:
- turli tovush va ovozlami farqlay olishi;
- tovushlami balandligi va tembriga ko‘ra farqlay olishi;
- jamoa boiib musiqiy faoliyatlarda ishtirok etishga qiziqish
bildirishi;
- cholg‘ularda chalish malakalarini namoyon etishi;
- amaliy faoliyatda ishtirok etishga qiziqish bildirishi lozim.
V. Maktabgacha yoshdagi bolalarning psixologik
xususiyatlari
2 yoshgacha boigan bolalarning psixologik xususiyatlari:
- fikrlash - ко‘ rgazmali-harakatli tafakkur;
- nutq - nutqni tushunish va uzuq-yuluq ovozlar;
- ixtiyoriy bilish jarayoni - ixtiyorsiz diqqat va xotira;
- fiziologik sezgirlik - katta yoshdagilaming ta’siriga
nisbatan yuqori sezgirlik;
36 - bilish obyektlari - atrofidagi predmetlar va o‘zidan katta
yoshdagilar;
- bilish usullari - sezish (ko‘rish, eshitish, ta’m bilish);
- muvaffaqiyatli o‘zlashtirish shartlari - bolaga nisbatan
mehribon bo‘lish va muloqot qilish;
- muloqot yuritish shakli - bevosita hissiy muloqot;
- tengdoshlari bilan munosabatlar - qiziqish mavjud emas;
- katta yoshdagilar bilan munosabatlar - fiziologik va
himoyalanish ehtiyojlarini qondirish manbai;
- nizolar mavjudligi - tengdoshlari bilan;
- his-hayajonlar - ekspressiv imo-ishoralar orqali;
- o‘yin faoliyati - turli predmetlami o‘ynaydi.
2 yoshdan 3 yoshgacha bo‘lgan bolalarning psixologik
xususiyatlari:
- fikrlash - ko‘rgazmali-harakatli tafakkur;
- nutq - so‘z birikmalari va fe’llami tushunadi;
- ixtiyoriy bilish jarayoni - ixtiyorsiz diqqat va xotira;
- fiziologik sezgirlik - noqulaylikka nisbatan yuqori sezgirlik;
- bilish obyektlari - turli predmetlar va ulaming ichki tuzilishi;
- bilish usullari - predmetlardan turli maqsadlarda foydalanish, ulami qismlarga ajratish va yig‘ish;
- muvaffaqiyatli o‘zlashtirish shartlari - rivojlantiruvchi
muhitning turli-tumanligi bolaga nisbatan mehribon bo‘lish va
muloqot qilish;
- muloqot yuritish shakli - vaziyatli shaxsiy muloqot;
- tengdoshlari bilan munosabatlar - qiziqish kam;
- katta yoshdagilar bilan munosabatlar - himoyalanish,
erkalanish va yordam berish manbai;
- nizolar mavjudligi - katta yoshdagilar bilan ("men - o‘zim"
tamoyili);
- his-hayajonlar - kuchli his-tuyg‘uli, keskin o‘zgarishlar;
- o‘yin faoliyati - turli predmetlarni o‘ynaydi, shuningdek
tengdoshlari bilan o‘ynaydi.
3 yoshdan 4 yoshgacha bo‘Igan bolalarning psixologik
xususiyatlari:
37 - fikrlash - ko‘rgazmali-obrazli tafakkur;
~ nutq - ravon nutq shakllanadi va sifatlami tushuna boshlaydi;
- ixtiyoriy bilish jarayoni - ixtiyorsiz diqqat va xotira;
- fiziologik sezgirlik - noqulaylikka nisbatan yuqori sezgirlik;
- bilish obyektlari - predmetlar, ularning xususiyatlari va
vazifaiari;
- bilish usullari - tajriba qilish va konstruksiya yaratish;
- muvaffaqiyatli o‘zlashtirish shartlari - rivojlantiruvchi
muhit va katta yoshdagilar bilan hamkorlik munosabatlari;
- muloqot yuritish shakli - vaziyatli amaliy;
- tengdoshlari bilan munosabatlar - qiziqish kam;
- katta yoshdagilar bilan munosabatlar - faoliyat usullarini
tanlashga yordam berish manbai hamda o‘yin va ijod bo‘yicha
sherik;
- nizolar mavjudligi - katta yoshdagilar bilan ("men - o‘zim"
tamoyili);
- his-hayajonlar - kuchli his-tuyg‘uli, keskin o‘zgarishlar;
- o‘yin faoliyati - katta yoshdagilar bilan sherik boiib,
o‘yinchoqlarni esa, mustaqil o‘ynaydi.
4 yoshdan 5 yoshgacha boigan bolalarning psixologik
xususiyatlari:
- fikrlash - ko‘rgazmali-obrazli tafakkur;
- nutq - faol nutq shakllanishi yakunlanadi, fikrlami bayon
etish;
- ixtiyoriy bilish jarayoni - ixtiyorsiz diqqat va xotira, shuningdek o‘yin vaqtida ixtiyoriy ravishda eslab qolish rivojlanadi;
- fiziologik sezgirlik - noqulaylikka nisbatan sezgirlik
kamayadi;
- bilish obyektlari - bevosita idrok etilmaydigan predmetlar
va hodisalar;
- bilish usullari - katta yoshdagilaming hikoyalari va tajriba
qilish;
- muvaffaqiyatli o‘zlashtirish shartlari - shaxsiy dunyoqarash;
- muloqot yuritish shakli - vaziyatdan tashqari muloqot;
38 - tengdoshlari bilan munosabatlar - voqeaga boy bo‘Igan
o‘yinlarda sherik sifatida qiziqarli kechadi;
- katta yoshdagilar bilan munosabatlar - axborot olish
manbai;
- nizolar mavjudligi - mavjud emas;
- his-hayajonlar - yanada ravon va o‘zini nazorat qilishga
urinadi;
- o‘yin faoliyati - tengdoshlari bilan jamoaviy va rolga
kirishgan holda o‘ynaydi, o‘yinIi vaziyatlami ijro qiladi.
5 yoshdan 6 yoshgacha bo‘Igan bolalarning psixologik
xususiyatlari:
- fikrlash - ko‘rgazmali-obrazli tafakkur, tasvirli-sxemali
jarayon shakllana boshlaydi;
- nutq - nutqni rejalashtirish malakasi shakllanadi;
- ixtiyoriy bilish jarayoni - maqsadga yo‘naitirilgan eslab
qolish qobiliyati rivojlanadi;
- fiziologik sezgirlik - noqulaylikka nisbatan sezgirlik
kamayadi;
- bilish obyektlari - bevosita idrok etilmaydigan predmetlar
va hodisalar, axloqiy normalar;
- bilish usullari - katta yoshdagilar va tengdoshlari bilan
muloqot qilish, mustaqil faoliyat, tajriba qilish;
- muvaffaqiyatli o‘zlashtirish shartlari - shaxsiy dunyoqarash;
- muloqot yuritish shakli - vaziyatdan tashqari muloqot va
uddaburonlik;
- tengdoshlari bilan munosabatlar - o‘yinlarda sherik sifatida
unga qiziqish chuqurlashadi hamda muloqot yuritishda moyillik
sezadi;
- katta yoshdagilar bilan munosabatlar - axborot olish
manbai va suhbatdosh;
- nizolar mavjudligi - mavjud emas;
- his-hayajonlar - mo‘tadil darajadagi his-tuyg‘u, yuqori
kayfiyat ustun turishi;
39 - o‘yin faoliyati - o‘yin haqida fikrlari shakllanadi,
shuningdek davomli o‘yinlar, birlashmalar shakllanadi.
6
xususiyatlari:
yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalarning psixologi
- fikrlash - mantiqiy tafakkur ко‘rgazmali-obrazli jarayon
asosida rivojlanadi;
- nutq - ichki nutqning rivojlanishi;
- ixtiyoriy bilish jarayoni - o‘zlashtirish jarayonida ixtiyoriy
ravishda o‘z fikrini jamlashga kirishadi;
- fiziologik sezgirlik - individual ravishda, aksariyat hollarda
past darajada;
- bilish obyektlari - predmetlar va hodisalar o‘rtasidagi
sabab-oqibatli bog‘liqlik;
- bilish usullari - mustaqil faoliyat, bilish uchun katta
yoshdagilar va tengdoshlari bilan muloqot qilish;
- muvaffaqiyatli o‘zlashtirish shartlari - shaxsiy dunyoqarash, har bir ishda o‘z fikrini bildirish;
- muloqot yuritish shakli - vaziyatdan tashqari shaxsiy
muloqot;
- tengdoshlari bilan munosabatlar - suhbatdosh va faoliyat
bo‘yicha sherik;
- katta yoshdagilar bilan munosabatlar - hissiy ko‘mak
manbai;
- nizolar mavjudligi - 7 yoshga kelib tanazzulga uchrash,
ijtimoiy raining o‘zgarishi;
- his-hayajonlar - yuqori darajadagi his-tuyg‘ ularga ega
bo‘lish;
- o‘yin faoliyati - zimmasiga olgan rolga muvofiq o‘zini
tutish shakllanadi, shuningdek birgalashib o'ynaydi. Davlat
talablari asosida namunaviy mashg‘ulot rejalari tasdiqlanadi.
Dastur maktabgacha ta’lim muassasalari pedagoglari, ota-onalar,
bolalar tarbiyasi bilan qiziquvchi barcha mutaxassis va
metodistlarga mo‘ljallangan.
