Олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги тошкент молия институти

Digital Transformation
 қандай амалга оширилишини иқтисодиётдан 
мисоллар воситасида тушунтиринг. 
6.
 
Електрон тижоратдаги молиявий ҳизматлар спектринималардан 
иборат эканлигини ҳаётий мисоллар ёрдамида тудҳунтириб беринг. 
11-БОБ. РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТДА ЭЛЕКТРОН ТИЖОРАТ 
МОДЕЛЛАРИ 
Ушбу бобни органиб чиққандан сўнг, талабалар қуйидагиларни билиб 
оладилар: 
1.
 
Електрон тижоратнинг қандай асосий бизнес-моделлари борлигини; 
2.
 
Бизнес-моделларнинг моҳияти нималардан иборат эканлигини; 
3.
 
Електрон тижоратнинг муваффақиайти омилларини; 
4.
 
Електрон тижоратнинг асосий муаммолари ва уларнинг ечимларини; 
5.
 
Електрон тижоратнинг амалий бизнес-моделларини ва улардан 
фойдаланиш усулларини; 
6.
 
Електрон тижоратнинг ривожланиш истиқболларини. 
 
11.1. Электрон тижоратнинг асосий моделлари 
Ушбу бўлимда электрон тижорат билан боғлиқ бўлган қуйидаги 
саволлар кўриб чиқилади ва муҳокама қилинади: 

Бизнес моделлар нима ва уларнинг қандай турлари мавжуд? 

---

388 

Қандай қилиб компанияларнинг муваффақиятли бизнес-моделлари 
ташкил қилинади? 

Информацион агентликлар ва мессенжерлр қандай қилиб пул 
топадилар? 

Ижтимоий сайтлар ва мобил иловаларнинг турли хилдаги монетизация 
тузилмаларида қандай кучли ва кучсиз томонлар мавжуд? 

Қандай қилиб бу сохадаги муваффақияцизликлардан самарали 
ҳомояланиш мумкин? 
Бизнес модел компанияга самарали тижорат фоалиятини юритиш ва ўз 
олдига қўйилган мақсадларга эришиш учун қўлланиладиган асосий ва 
қўшимча бизнес жараёнлар тўпламидир. Компаниялар бизнес моделни товар 
ва ҳизматлар яратиш ва бунинг қандайдир миқдорда оқибатида фойда олиш 
учун ишлатадилар. Бизнес модел компаниянинг қандай қилиб пул ишлаши 
бўйича ишга ёндошувидир.
Мақсадга мувофиқ бўлган ва фойда келтирадиган бизнес-модел қуриш 
учун қуйидаги бир қанча саволларга жавоб бериш керак бўлади: 

Компания қандай хизмат ёли маҳсулот сотади унинг қимматлилиги 
нимада? 

Истеъмолчилар ушбу маҳсулот нёки хизматлардан қандай наф 
кўришлари мумкин? 

Истеъмолчилар ушбу маҳсулот ёки хизматдан ўзларининг қандай 
муаммоларини ҳал қилишлари мумкин? 

Маҳсулотнинг сифати ва баҳоси бозордаги шундай маҳсулот ёки 
хизматларнинг сифати билан қандай муносабатда? 

Компания қандай бозор сегмантига киришни режалаштираяпти? 

Компания қандай қилиб ўз маҳсулот ёки ҳизматларини сотади? 

Маҳсулот ва хизматларни сотиш учун қандай каналлар мавжуд? 

Компания фаолиятини таъминлаш учун қандай заҳиралар керак 
бўлади? 

---

389 

Бизнес-моделни тадбиқ этиш учун компания қандай ҳаражатлар 
қилиши керак? 

Мижозлар билан алоқалар қандай қилиб амалага оширилади? 

Компания мижозларни қандай қилиб ўзига жалб қилади? 

Мижозлар учун қандай енгилликлар яратилади? 

Мижозларни жалб қилиш ва ушлаб туриш учун қандай тадбирлар 
амалга оширилади? 

Мижозларнинг вақтинчаликдан доимийга айланиши учун қандай 
тадбирлар мажмуасидан фойдаланилади (чунки доимий мижозлар 
компанияга асосий фойдани келтиради)? 

Заҳиралар етказиб бераидган, хизмат кўрсатадиган ва информатион 
тизимлар ишничлилигини таъминлаб берадиган ҳамкорлар ҳамда 
рабоқатчилар билан алоқалар қандай амалга оширилади? 
Компания бизнес-моделининг асосий таркибий қисмлари қуйидагилар 
бўлиши мумкин (
Тоолс фор Бусинесс Модел Генератион, Алехсандер 
Остерwалдер. 
ҳттп://еcорнер.станфорд.еду/аутҳорМатриалИнфо.ҳтмл?мид=2875
):қийма
тяратадигантаклиф, 
асосийресурслар, 
фаолиятнингасосийтури, 
асосийҳамкорлар, 
истеъмолсекторлари, 
мижозларбиланўзароалоқа, 
сотувканаллари, пулоқимларивасарф-ҳаражаларттаркиби.
Интернетда ишлайдиган бизнес моделларнинг энг оммабоп таснифи АҚШ 
Шимолий Каролина штати университети профессори Майкл Раппники 
ҳисобланади [6]. Интенет бизнеси моделларининг ушбу таснифи ўз 
таркибига 41 та моделни қамраб олади ва у тўққизта категорияга бўлинган: 
1.