Олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги тошкент молия институти

3.2. Криптовалюталар – электрон тижоратнинг активи сифатида 
Янги рақамли иқтисодиётда бир қанча турдаги молиявий активлар 
бўлиб, улар жумласига криптовалюталар ҳам киради. Ҳозирги пайтда турли 
хил 
компаниялар 
томонидан 
ишлаб 
чиқилган 
мингдан 
ортиқ 
криптовалюталар мавжуд ва уларнинг ҳар бир криптоиқтисодиёт соҳасида 
бир қанча муҳим функцияларни бажарадилар. Шулардан бири – 
ИCО
(
Инитиал cоин офферинг
) бўлиб, унинг ёрдамида бирор бир лойиҳа учун 
жамоавий маблағ йиғиш жараёнини уюштуриш мумкин. Бундай усулда 
жамоавий молиявий маблағлар тўплаш механизмининг номи краудфундинг 
усули воситасида инновацион молиявий маблағлар топиш деб аталади. 
Бундай усул ёрдамида маблағ тўплаш учун оригинал усул таклиф этилади: 
криптовалютада кафолат шартномалари, яъни, блокчейнга асосланган 
ммавий краудфандинг модели версияси ташкил қилинади – унда 
ташкилотчилар қатнашчиларнинг пул ўтказмалари катталиги белгиланган 
катталикда бўлиши аниқлангач, улар инвестицион ҳамёнга олдиндан 
келишиб олинган миқдордаги пул ўтказмалари ўтказишади. Пул маблағлари 
ўтказувчиларни «
овлаш
» ва тўпланган мабларни ҳимоя қилиш учун шартли 
депозит счетлар яратиш ўрнига блокчейн ва у билан боғлиқ дастурий 
таъминот бу ишни автоматик равишда барчага кўриниб турган тарзда 
бажаради. Махсус ажратилган ва бузиб киришдан ҳимоя қилинган, фақат 
дастурий назорат остида бўладиган электрон ҳамёнда зарур миқдордаги 
маблағлар тўплангач, у ташкилотнинг захира қилинган маблағлари 
сақланадиган бошқа ҳамён билан бирлаштиради. Агар мақсадли инвестицион 
суммани тўплашнинг уддасидан чиқилмаса, пул маблағлари автоматик 
равишда ортга, пул ҳадя қилганларнинг электрон ҳамёнларига қайтариб 
юборилади. Шундай қилиб, маблағлар тўплаш, уни ҳимоялаш, сақлаш ва 
қайтариш муаммоси ҳал қилинади. Энди рақамли технологиялар ёрдамида 

---

153 
мулк 
масалаларини 
бошқариш 
тизимини 
яратиш 
муаммосига 
тўхталамиз.Интеллектуал 
(смарт) 
шартномаларфақат 
молия 
соҳасидагинаишлаш билан чегараланмайди. Агар уларни интеллектуал мулк 
билан бирлаштирадиган бўлсак – бунда мулк ҳуқуқи ҳужжатларива эгалик 
қилишни 
тасдиқлайдиган 
бошқаҳужжатлар 
компютер 
дастурлари 
фойдаланиши учун рақамли шаклга ўтказилади – бу моддий (
масалан, уй ёки 
автомобил
) ёки номоддий (
масалан, патентлар
) активларга мулкчилик 
ҳуқуқини автоматик равишда ўтказишни таъминлайди. Худди шу тарзда 
компютер дастуримос келувчи шартнома шартларига риоя қилиниши 
тасдиқланган ҳоллардагина активлар алмашинишга рухсат бериши мумкин. 
Ҳозир компаниялар деярли ҳар бир электрон қурилма ёки товар бирлигига 
штрихкодлар, 
ҚР
-кодлар, микрочиплар, блуетоотҳ-узатгичларни фаоллик 
билан жорий қилмоқдалар, бунинг натижасидаисталган моддий бойликларга 
мулчилик ҳуқуқини айнан шу тарзда бериш мумкин бўлган «буюмлар 
интернети» яратилади. Блоcкчаин асосидаги ечимларнинг кенг тарқалиши 
техник, ҳуқуқий, молиявий ва маданий характердаги катта тўсиқларга дуч 
келмоқда. Ҳозирги пайтда юзлаб бундай ечимлар мавжуд, лекин уларнинг 
кўпчилиги охиригача ишлаб чиқилмаган ва қачонлардир амалга оширилиш 
имкониятига эга бўлиши эҳтимоли анча паст ҳисобланади. Бироқуларга катта 
энергия ва инновацион интеллектуал салоҳияти сарфланган бўлиб, бу бир 
қатор жиддий лойиҳалар ва стартаплар яратишда намоён бўлди.Бундай 
лойиҳаларнинг биринчиси 2012 йилнинг иккинчи ярмида ишга 
туширилган