Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2014 йил сонли буйруғига илова

5.3.2-rasm: Innovatsion loyihalarni davlat darajasida moliyalashtirish 
manbalari. 
Byudjetdan 
mablag‗ 
ajratilishi 
innovatsion 
loyihalarni 
moliyalashtirish  faoliyatning  har  xil  shakllarining  muhim  moliyaviy 
manbalari  bo‗ladi.Bular  hisobidan  maqsadli  innovatsion  dasturlar, 
davlatning  ustuvor  innovatsion  loyihalari  bajariladi.Innovatsion  dastur 
loyihalarning  (multiloyiha  va  megaloyihalar)  murakkab  kombinatsiyasi 
bo‗lib,  boshqaruv  ob‘ekti  sifatida  alohida  loyihadan  yoki  o‗zaro  bir-biri 
bilan  juda  zaif  bog‗langan,  korxona  yoki  uning  ijrochilari  tomonidan 
bajariladigan  loyihalardan  juda  kuchli  farq  qiladi.  Dasturni  faqat  yirik 
korxonalar  birlashmasi,  masalan,  MSG  (moliyaviy  sanot  guruhlari),  yirik 
koorporatsiyalar  konsorsiumi,  mintaqa  yoki  megapolis,  federal  organlar 
amalga oshirishi mumkin. Innovatsion dasturlarni shakllantirish va amalga 
oshirishga ko‗plab misollar mavjud. 
Innova
tsi
on 
loy
ihala
rni 
da
vlat 
da
ra
jasida
 
mol
iy
alashti
rish 
manba
lar
i 
byudjet va byudjetdan tashqari 
fondlar 
bank kreditlari va sugʻurta 
tizimlari boʻyicha ―jalb 
qilingan‖ mablagʻlar 
davlatning tashqi (xalqaro qarz 
olish) va ichki qarzi (davlat 
obligatsiya va boshqa ziyomlari) 
koʻrinishidagi qarz mablagʻlar 

---

176 
 
 
Innovatsion loyiha portfelini shakllantirish bosqichma-bosqich amalga 
oshiriladi: 
1. Innovatsion loyihalarni dastlabki tanlash. 
Bosqichning  maqsadi  –  taqdim  etilgan  innovatsion  loyihalarni 
umumlashtirilgan tahlildan o‗tkazish va baholash. Ushbu bosqich quyidagi 
bosqichlarni o‗z ichiga oladi: 
innovatsiyalarni amalga oshirishning korxonaning asosiy muammolari 
echimini taklif eta oladigan asosiy yo‗nalishlarini belgilash; 
ajratib  olingan  yo‗nalishlar  bo‗yicha  ekspertizalar  olib  borish  uchun 
loyihalarni taqsimlash; 
ekspertizaning ishchi usulini ishlab chiqish; 
ekspert  guruhlar  ishini  tashkil  qilish  (marketing  bo‗limi  va  boshqa 
bo‗linmalardan mutaxassislarni jalb etgan holda); 
hisob-kitoblar va ekspertizalar natijalari bo‗yicha loyihalarga dastlabki 
baho berish; 
istiqboli yo‗q loyihalarni chiqarib tashlash. 
Mazkur bosqichda loyiha bitta eng muhim mezon (masalan, iqtisodiy 
samaradorlik  mezoni)  bo‗yicha  tanlanadi,  bunda  baholash  parametri  past 
bo‗lgan  loyihalarni  chiqarib  tashlashdan  iborat  oddiy  qoidadan 
foydalaniladi. 
2. 
Ustuvor 
(boshlang‗ich) 
yo‗nalishlar 
bo‗yicha 
portfelni 
shakllantirish. 
Bosqichning maqsadi – loyihalarni ustuvorliklar bo‗yicha puxta tahlil 
qilish va taqsimlash. Bu erda quyidagi bosqichlar ko‗zda tutiladi: 
innovatsion  loyihalarni  bir  nechta  mezonlar  (3-5ta)  bo‗yicha  tahlil 
qilish; 
loyihalarning ustuvorlik darajasini aniqlash; 
loyihalarni ustuvorlik darajalari bo‗yicha taqsimlash. 
Barcha  loyihalar  tegishli  shkala  bo‗yicha,  masalan,  ―past‖,  ―o‗rtadan 
past‖, ―o‗rtadan yuqori‖, ―yuqori‖ baho bilan baholanadi. 
―O‗rtadan  yuqori‖  yoki  ―yuqori‖  baho  olmagan  loyihalar  dastlabki 
tanlov bosqichidayoq chiqarib tashlanadi va rad etilgan deb hisoblanadi. 
Qolgan loyihalar ustuvorlik darajasi (sinfi) bo‗yicha taqsimlanadi: 

---

177 
 
 
ustuvor loyihalar – bu umumiy samarasi (natijalarsarf-xarajatlar) 70 – 
80 %dan kam bo‗lmaydigan loyihalardir; 
ustuvor  loyihalarning  birinchi  20-30  foizi  o‗ta  ustuvor  loyihalar 
hisoblanadi. 
3.  Moliyaviy  va  boshqa  resurslarni  innovatsiyalar  portfeli  ichida 
taqsimlash. 
Bunda  ―xarajatlar-samaradorlik‖  sxemasiga  asoslangan  qaror  qabul 
qilish  qoidasidan  foydalaniladi.  Birinchi  navbatda,  naqd  pul  mablag‗lari 
iqtisodiy  samaradorligi  maksimal  darajaga  (ustuvorlik  darajasiga)  ega 
bo‗lgan loyihaga ajratiladi. 
Jahon  amaliyotida  ―xarajatlar-samaradorlik‖ni  tahlil  qilish  barcha 
moliyani  taqsimlash  mexanizmlari  uchun  majburiy  jarayondir.  Buni  shu 
bilan  izohlash  mumkinki,  ushbu  qoidani  amaliy  qo‗llash  qanchalik  oson 
bo‗lmasin, u quyidagilarga erishish imkonini beradigan loyihalar portfelini 
ta‘minlaydi: 
–  berilgan  cheklangan  mablag‗lar  doirasida  maksimal  mumkin 
bo‗lgan samaradorlik; 
–  talab  etilgan  natija  va  samaradorlik  darajasiga  eng  minimal  sarf-
xarajatlarni o‗z ichiga oladi. 
Korxonada  shunday  vaziyat  yuzaga  kelishi  mumkinki,  innovatsion 
loyihalarni  amalga  oshirishga  innovatsion  mablag‗larning  etarli  emasligi 
to‗sqinlik qiladi. 
Bunday  holda  qo‗shimcha  investorlarni  hamda  xususiy  moliyaviy 
mablag‗larni  izlab  topish  yoki  mavjud  innovatsion  loyihalar  portfelini 
o‗zgartirish zarur bo‗ladi. 
Loyihalar  portfelini  aniqlashtirish  –  loyihalarning  bir  qismini  o‗ziga 
jalb qilishi ko‗proq loyihalar foydasiga hamda investitsion mablag‗larning 
miqdoriga qarab moliyalashtirish hisoblanadi. 
Davlat  innovatsion  siyosatini  amalga  oshirishning  moliyaviy 
mexanizmi  butun  innovatsion  loyihalarni  moliyalashtirishni  ta‘minlashga 
qaratilgan bo‗ladi. 
Bir  qator  mualliflar  tomonidan  taklif  qilinayotgan  innovatsion 
loyihalarni  moliyalashtirishda  to‗g‗ridan  to‗g‗ri  davlat  byudjetidan, 

---

178 
 
 
moliyasanoat  guruhlari,  tijorat  banklari,  birlashmalar,  korxonalar  va 
boshqa xo‗jalik yurituvchi sub‘ektlar ishtirokini faollashtirish talab etiladi. 
Bu  jarayonlarni  amalga  oshirishda  davlat  innovatsion  siyosatining  rolini 
kuchaytirish  alohida  ahamiyat  kasb  etadi.  Davlat  innovatsion  loyihalarni 
moliyalashtirishning  investitsion  va  ilmiy-texnik  dasturlari  davlat 
tomonidan maqsadli moliyalashtirishning ob‘ekti bo‗lishlari kerak.  
Innovatsion  loyihalarni  korxonalar  darajasida  moliyalashtirish 
manbalari quyidagilarga bo‗linadi (5.3.3-rasm):