Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2014 йил сонли буйруғига илова

4.2.  Intellektual kapital va intelektual mulkni shakllantirish va 
boshqarish 
Respublikamizda  innovatsiya  infratuzilmasini  shakllantirish  hozirda 
institutlar  va  yordamchi  innovatsion  korxonalar  asosida  barpo  etilmoqda. 
Ular  tarmoqlar  innovatsiyasini  rivojlanishini  ko‗pgina  masalalarini  hal 
qiladi.  Respublikamiz  oliy  o‗quv  yurtlarining  o‗quv  dasturlarida 
innovatsion jarayon tashkil qilish masalalariga tarmoqlar doirasida e‘tibor 
qaratilmoqda.  Ishlab  chiqaruvchilar  va  korxonalarning  innovatsiya 
jarayonlarda  ishtirok  etish  uchun  mablag‗larni  ajratish  maqsadida  zaruriy 
sharoitlar yaratilmoqda. 
XXI  asrda  innovatsion  loyihalar  va  yangi  g‗oyalarning  hayotga  keng 
tatbiq etilishi jamiyat va insoniyat taraqqiyoti uchun samarali hisoblanadi. 
Texnologiya  taraqqiyoti  asrida  ilmiy  loyihalarni  ishlab  chiqarish  va 
hayotga  joriy  etish,  mamlakat  iqtisodiyotining  yuksalishida  va 
yangilanishida 
muhim 
omil 
sanaladi. 
Innovatsion 
faoliyat 
infratuzilmasining  rivojlanish  darajasi  innovatsion  siyosatni  amalga 
oshirishga ta‘sir etuvchi asosiy omillardan biridir. 
Mualliflik  huquqi  va  turdosh  huquqlar  to‗g‗risida  O‗zbekiston 
Respublikasining Qonuni 1996yil 30 avgustda qabul qilingan. 
I. Umumiy qoidalar.  

---

132 
 
 
1-modda. Asosiy tushunchalar. 
Ushbu Qonunda quyidagi asosiy tushunchalar qo‗llaniladi: 
Muallif - ijodiy mehnati bilan asar yaratgan jismoniy shaxs; 
Yozuv  -  ovozlar  va  (yoki)  tasvirlarning  ularni  texnikaviy  vositalar 
yordamida  qayta-qayta  idrok  etish,  takrorlash  yoki  uzatish  imkonini 
beradigan biror-bir moddiy shaklini ifodalaydi; 
Ijrochi  -  aktyor,  qo‗shiqchi,  musiqachi,  raqqos  yoki  rol  o‗ynaydigan, 
o‗qiydigan, ifodali o‗qiydigan, musiqa asbobini chaladigan, adabiyot yoki 
san‘at asarini  (shu jumladan estrada, sirk) boshqa bir tarzda ijro  etadigan 
shaxs, shuningdek spektaklning sahnalashtiruvchi rejissyori va dirijyor; 
E‘lon qilish (oshkor qilish, chop etish) – ommaning oqilona talab va 
ehtiyojlarini 
qondirish 
uchun 
hamda 
asarning, 
fonogrammaning 
xususiyatidan  kelib  chiqqani  holda  asar,  fonogramma  nusxalarini 
muomalaga etarli miqdorda chiqarish; 
Manzarali  amaliy  san‘at  asarlari  –  amalda  foydalaniladigan 
buyumlarga ko‗chirilgan ikki o‗lchovli yoki uch o‗lchovli san‘at asari, shu 
jumladan,  badiiy  hunarmandchilik  asari  yoki  sanoat  yo‗li  bilan 
tayyorlanadigan asar; 
Fonogramma  -  biron-bir  ijro  yoki  boshqa  ovozlarning  har  qanday 
mutloqo ovozli yozuvi; 
Asar  nusxasi  -  asarning  har  qanday  moddiy  shaklda  tayyorlangan 
ko‗chirmasi; 
Fonogramma  nusxasi  -  fonogrammadan  bevosita  yoki  bilvosita 
tayyorlangan  va  shu  fonogrammaga  jam  bo‗lgan  ovozlarning  hammasini 
yoki  bir  qismini  qamrab  olgan  har  qanday  moddiy  jismdagi  fonogramma 
ko‗chirmasi. 
Davlatning fan-texnika taraqqiyotini tartibga solish sohasidagi tartibga 
solish tizimi quyidagi elementlarni o‗z ichiga olishi zarur: 

 davlat siyosatining aniq belgilangan maqsadlarini; 

 belgilangan  maqsadlarni  amalga  oshiradigan  boshqaruv  organlari 
va ularning funksiyalarini; 

 boshqaruv  funksiyalarini  to‗liq  amalga  oshirishda  tartibga  solish 
ob‘ekti va axborot beradigan axborot tizimini; 

---

133 
 
 

 davlat  boshqaruv  organlarining  qo‗llab-quvvatlash  va  tartibga 
solish  instrumentlari,  davlatning  fan-texnika  taraqqiyotini  tartibga 
solishning  asosiy  instrumentlariga  nafaqat  uning  elementlari  taalluqli 
bo‗ladi  balki  davlatning  ilmiy  imtiyozlar  tizimiga  muvofiq,  ilmiy 
tadqiqotlar va ishlanmalar sohasi o‗rtasida byudjet va byudjetdan tashqari 
resurslarni taqsimlash orqali ilmiy texnika yangiliklarini davlat tomonidan 
to‗g‗ridan-to‗g‗ri qo‗llab quvvatlash; 

 innovatsion  jarayonlarning  sub‘ektlariga  turli  xil  imtiyozlarni 
taqdim  etishni  (ham  innovatsiyalarni  amalga  oshirayotgan  bevosita 
tadbirkorlarga  ham  ularni  yoki  bu  darajada  qo‗llabquvvatlayotgan 
infratuzilma elementlariga); 

 iqtisodiyotda  innovatsion  muhitni  shakllantirish  va  ilmiy-texnik 
axborotlar milliy xizmatini, patentlash va litsenziyalash, standartlashtirish, 
sertifikatlash,  statistika,  xorijiy  tajribani  o‗rganuvchi  tahliliy  markazlar, 
ilmiy-texnik rivojlanish, prognozlashtiruvchi kadrlarni tayyorlash kabilarni 
o‗z  ichiga  oluvchi  tadqiqotlar  va  ishlanmalar  ta‘minoti  infratuzilmasi 
hamda  ular  asosida  qaror  qabul  qiluvchi  shaxslarni  ustuvor  ilmiy,  milliy 
tizimlar bilan ta‘minlashdan iborat. 
Innovatsion  faoliyati  rivojlantirish  uchun  istiqbolli  amaliy  ishlar 
natijalarini  targ‗ib  qilishni  ta‘minlash  va  respublikada  texnologiyalar 
transferini ustuvor yo‗nalishlardan biri sifatida rivojlantirish zarur. 
Birinchidan,  respublika  fanning  bu  jarayonni  amalga  oshirishga 
bo‗lgan  hissasini  yaxshilab  aniqlash  kerak  va  mavjud  innovatsion  xulosa 
qilish  kerak.  Real  moliyaviy,  moddiy-texnik  imkoniyatlari,  asbob-uskuna 
va ma‘lumotlarni ta‘minlash asosida tugatilgan ishlanmalarni targ‗ib qilish 
uchun  ustuvor  ishlab  chiqarish  yo‗nalishlarini  topish  kerak.  Mamlakatlar 
olimlari  va  ishlab  chiqaruvchilarning  mavjud  tarmoqlararo  aloqalarni 
birin-ketin  kengaytirish  lozim.  Buning  uchun  bu  masalalarni  kamida  ikki 
o‗zaro bog‗liq holda hal qilish lozim. 
Birinchi  daraja,  mahalliy  ishlab  chiqarishning  asosiy  ustuvor 
masalalari  uchun  va  ilmiy-texnik  va  integratsion  texnologik  dasturlar 
bajarilishi  uchun  kooperatsiya  mexanizmlarini  ishlab  chiqish,  oliy  ta‘lim 

---

134 
 
 
muassasalari  va  tarmoqlar  ilmiy  kuchlarini  birlashtirishdan  iborat  bo‗lishi 
lozim.  
Ikkinchi  daraja  –  bu  mexanizmlarning  ishlab  chiqilishi  va 
texnologiyalar  transferini  ta‘minlash  uchun  normativ-huquqiy  bazani 
shakllantirish  va  innovatsiyalarni  tijoratlashga  e‘tibor  qaratishni  talab 
etadi. 
Bunday  rivojlangan  infratuzilma  yaratish  targ‗ibot,  marketing 
konsalting  va  boshqa  korxonalarning  sotish  bilan  shug‗ullanadigan 
tuzilmalari  va  maxsus  vositachi  firmalarni  tashkil  qilishni  taqozo  etadi. 
Ularning  maqsadi  –  olimlarga  hamda  ishlab  chiqaruvchilarga  yordam 
ko‗rsatish  va  ularning  targ‗ibot  faoliyatini  ta‘minlash  va  innovatsiya 
mahsulotlarini ishlab chiqarishni amalga oshirishdir. 
Ishlab  chiqaruvchilar  va  iste‘molchilarning  o‗zaro  qiziqishlari  uchun 
davlat  darajasida  zarur  sharoitlar  yaratish,  maqsadli,  kerakli  qarorlarni 
qabul qilish va innovatsiya faoliyati ishtirokchilariga  soliqlarda imtiyozlar 
tizimini    kiritish,  bunda  davlat    va  xususiy  korxonalar  mablag‗larini 
birlashtirishhamda berilgan takliflarini  tezlik bilan amalga oshirish lozim. 
Ikkinchidan,  respublikada  yaratilgan  intelektual  mulk  ob‘ektlarini 
tashkil  qilishda  fan  va  ishlab  chiqarishning  ikki  tomonlama  qiziqishlarini 
ta‘minlash  uchun  zarur  sharoitlarni  yaratish  kerak.  Olimlarning  patent 
bilan  himoyalangan  har  bir  ishlanmasi  belgilangan  respublika  korxonasi, 
firmasi  yoki  fermer  xo‗jaligida  tajribada  amalga  oshirish  uchun  kerakli 
monitoringdan o‗tkazilishi kerak. 
Eksportga  yo‗naltirilgan  ishlanmalarni  ajratish  uchun  mahalliy 
ixtirolarning  keng  ekspertizasini  o‗tkazish  va  davlat  tarkiblari  tomonidan 
ularga  zarur  ko‗maklashishi  kerak.  Bu  maqsadlar  uchun  O‗zbekiston 
Respublikasi  Innovatsion  rivojlanish  vazirligi  tassarufida  patentlangan 
ixtirolar  monitoringi  va  ekspertizasi  bo‗yicha  maxsus  bo‗linmalar  yoki 
korxonalar tashkil etish lozim. 
Intelektual  mulk  ob‘ektlarining  eng  muhimlarini  tadbiq  etish  uchun, 
nafaqat  tashkiliy  tomondan  qo‗llash,  balki  tadbiq  etayotgan  korxona 
tomonidan  maqsadli  mablag‗  bilan  ta‘minlash  ham  zarur.  Intelektual 
mulkdan 
foydalanuvchilar 
uni 
mualliflarini 
ishlab 
chiqarilgan 

---

135 
 
 
mahsulotning  iqtisodiy  samaradorligiga  qarab  rag‗batlantirish  lozim. 
Respublikada  yaratilgan  intelektual  mulkka  mualliflik  huquqini  kengroq 
rivojlantirish,  korxonalar,  manfaatdor  ishlab  chiqaruvchilar  va  fermalar, 
davlat  tuzilmalari  tomonidan  ularni  qo‗shimcha  moddiy  rag‗batlantirishi 
kerak.  Bu  patentlar  bilan  himoyalangan  innovatsiyalarni  tijoratlashtirish 
yo‗li hisoblanadi.  
Uchinchidan, fan va ishlab chiqarishdagi takliflarni  davlat uchun eng 
muhimlarini  ustuvorlarini  tanlash,  davlat  tomonidan  qo‗llab-quvvatlangan 
ustuvor  innovatsion  loyihalarini  ajratib,  respublika  innovatsion  ilmiy-
texnika  dasturini  doimo  to‗ldirib  turish  lozim.  Ushbu  loyihalarni  bajarish 
uchun  maqsadli  davlat  investitsiyalari  va  bank  kreditlarini  ushbu  sohaga 
yo‗naltirish. 
To‗rtinchidan,  innovatsiya  texnologiyalarini  samarali  transferini 
ta‘minlash  uchun  ―fan-innovatsiya-ishlab  chiqarish‖  zanjirini  o‗zaro 
hamkorligini  yo‗lga  qo‗yish  joiz.  SHuningdek,  olimlar  kashf  etgan 
yangiliklar  va  texnologiyalarni  sanoatga  tadbiq  etish  mexanizmlarini 
amalga  oshirish  kerak.  Ushbu  mexanizmlarni  joriy  etish  ma‘lum  bir 
tashkiliy  ishlarni  amalga  oshirishni  talab  etadi.  SHunga  muvofiq 
qonunchilik  bazasini  yaratish  va  maqsadga  yo‗naltirilgan  mablag‗larni 
izlab  topish  zarur.  Buning  uchun  texnologiyalar  transferi  va  mahalliy 
innovatsiyalarni  tijoratlashtirish  va  harakatlantirish  mexanizmlarini 
qamrab  oladigan  bir  qancha  me‘yoriy-  huquqiy  hujjatlarni  ishlab  chiqish 
va qabul qilish zarur.  
Beshinchidan,  qonunchilik  darajasida,  olimlarning  innovatsiya 
ishlanmalarini  va  yangi  texnologiyalarini  amaliyotga  tadbiq  etishni 
mablag‗  bilan  ta‘minlashni  tarmoqlarga  biriktirib  qo‗yish,  yangi 
texnologiyalar  hamda  modernizatsiya  fondlaridan  kengroq  foydalanishni 
yo‗lga qo‗yish lozim. Uni ―Innovatsion faoliyat to‗g‗risida‖gi O‗zbekiston 
Respublikasi  qonuni  loyihasida  ko‗rsatish  va  innovatsiya  faoliyatiga 
investitsiyalar kiritish to‗g‗risida namunaviy Nizom ishlab chiqish lozim. 
O‗zbekistonda  muhofaza  qilinadigan  ixtiro,  foydali  modellar,  sanoat 
namunalari  tarkibidagi  qurilmalarni  boshqa  davlat  –  Parij  konvensiyasi 
ishtirokchisining transport vositasida, bu transport vositasi vaqtincha yoki 

---

136 
 
 
tasodifan O‗zbekiston Respublikasi hududida bo‗lganda qo‗llanish, bunda 
bu  qurilmalar  faqat  shu  vosita  ehtiyojlari  uchungina  foydalanilishi  shart. 
Tarkibida  patentlangan  ob‘ektlar  bo‗lgan  vositalar  ustida  ilmiy  tadqiqot 
yoki tajribalar o‗tkazish. 
Tabiiy  ofatlar,  epidemiyalar  va  boshqa  favqulodda  hollarda  tarkibida 
patentlangan  ob‘ektlar  bo‗lgan  vositalarning  qo‗llanishi.  Vazirlar 
Mahkamasi milliy xavfsizlik manfaatlari yo‗lida patentlangan ob‘ektlardan 
foydalanish  to‗g‗risida  patent  egasining  roziligini  olmasdan  turib  qaror 
qabul  qiladi  lekin  bunday  hollarda  obe‘ktdan  foydalanilgani  uchun  unga 
tegishli moddiy yordam ko‗rsatiladi. 
Tarkibida patentlangan ob‘ektlar bo‗lgan vositalarni, agar bu vositalar 
qonuniy yo‗l bilan xo‗jalik aylanmasiga kiritilgan bo‗lsa (patent egasining 
o‗zi yoki uning litsenziyasi)dan foydalanish. 
Dorixonalarda shifokor resepti bo‗yicha dorilarni bir marta tayyorlash. 
Ixtiroga  patent  –  ixtironing  ustuvorlik  sanasidan  boshlab  yigirmayil 
mobaynida  amal  qiladi  va  u  mohiyati  bo‗yicha  ekspertiza  o‗tkazilgandan 
so‗ng beriladi. 
Hozirgi vaqtda respublikada xorijiy mamlakatlar etakchi tajribalaridan 
foydalanib,  bir  qancha  viloyatlar  (mintaqalar)  markazlarida  Innovatsiya 
markazlarini  ochilishi,  o‗z  navbatida  mintaqa,  viloyat  va  tumanlar 
innovatsiya faoliyati va texnologiyalar transferi bo‗yicha fondlari, venchur 
fondlari  tashkil  qilinishi  bilan  berishi  lozim.  Ushbu  fondlarni  tashkil 
etishda  innovatsiya  infratuzilmasi  yaxshi  rivojlangan  yirik  korxonalar, 
kichik  biznes  va  xususiy  tadbirkorlik  tuzilmalari,  kichik  innovatsiya 
firmalari,  konsalting,  marketing  va  tadbiq  etuvchi  korxonalar  ishtirok 
etishi  maqsadga  muvofiq  bo‗ladi.  YAngi  ochilgan  firmalarda  qo‗shimcha 
ish  o‗rinlari  yaratiladi.  Bu  esa  aholini  ish  bilan  ta‘minlash  va  bandligi 
muammosini echishga o‗z ulushini qo‗shadi.  
Bizning  fikrimizcha,  innovatsion  faoliyatni  keng  rivojlanishini 
ta‘minlash  hamda  respublikani  yuqori  texnologiyalarni  tadbiq  etish 
bo‗yicha  rivojlangan  mamlakatlar  darajasiga  ko‗tarilishini  ta‘minlash 
maqsadida quyidagi ustuvor tadbirlar kompleksini amalga oshirish lozim: 

---

137 
 
 
1. Milliy  innovatsiya  ustuvorlikni  amalga  oshirish  strategiyasi  va 
mexanizmlarini  rivojlanishi  uchun  vazirliklararo  Innovatsiyalar  va 
texnologiyalar  transferi  bo‗yicha  muvofiqlashtiruvchi  kengash  tashkil 
etish. 
2. ―Innovatsion  faoliyati  to‗g‗risida‖gi  O‗zbekiston  Respublikasi 
Qonuni  ishlab  chiqilishi  va  qabul  qilinishi,  Soliq  kodeksiga  tegishli 
o‗zgarishlar kiritilishi, shuningdek, rag‗batlantirish mexanizmlari, samarali 
intelektual  mulk  himoyasini  tashkil  etish  va  uni  xo‗jalik  amaliyotiga 
kiritish lozim. 
3. Ustuvor  innovatsiya  loyihalarini,  ilmiy  g‗oya  ishlab  chiqilgandan 
boshlab,  texnik  konsepsiyasi  tayyorlanib,  tayyor  mahsulot  ishlab 
chiqarishga  qadar,  doimiy  mablag‗  bilan  ta‘minlash  maqsadida 
innovatsiyani davlat tomonidan qo‗llab - quvvatlash   tizimini tashkil qilish 
lozim.  Ushbu  tizim  innovatsiya  faoliyatida  qatnashuvchi  xo‗jalik 
sub‘ektlari  uchun  muayyan  soliq  imtiyozlarini  ko‗zda  tutishi,  shu 
jumladan: 
-  yangi  raqobatga  chidamli  mahsulot  ishlab  chiqishga  bevosita 
yo‗naltirilgan ilmiy-tadqiqot ishlariga, tajriba-konstruktorlik ishlanmalarga 
sarflanadigan mablag‗lar soliqlardan   ozod qilinishi; 
-  fundamental  tadqiqotlarga  va  innovatsiyani  qo‗llab-quvvatlovchi 
tarmoq va tarmoqlararo fondlar, mablag‗lar soliqlardan ozod qilinishi; 
4.  Innovatsiya  faoliyatni  mablag‗  bilan  ta‘minlovchi  ko‗p  manbali 
tizimni shakllantirish. 
5. Innovatsiyalarni tijoratlashtirish va ustuvor texnologiyalarni tadbiq 
qilish  uchun  Milliy  innovatsiya  fondi  tashkil  qilish  kerak.  Uning 
manbalari,  byudjetdan  tashqari,  iqtisodiyot  tarmoqlarida  innovatsiya 
mahsulotlarini tadbiq etishidan olingan foyda ulushidan tashkil topadi. 
6. Etakchi  ilmiy-tadqiqot  va  oliy  ta‘lim  muassasalari  bazasida  bir 
qancha texnologik parklar, markazlar tashkil etib, ularning faoliyatini yirik 
korxonalar va banklar bilan birgalikda tashkil etish lozim. 
7. Innovatsion  kichik  biznes  rivojlanishini  qo‗llab-quvvatlash,  ishlab 
chiqarishga  etakchi  mahalliy  innovatsiya  texnologiyalarni  tadbiq  etishni 
rag‗batlantirish lozim. 

---

138 
 
 
8. Innovatsiya  infratuzilma  korxonalarining,  davlat,  xususiy  yoki 
mulkning  qaysi  turi  bo‗lishidan  qat‘iy  nazar  tarmoqlangan  to‗rtlik  tashkil 
etish  lozim.  Ular  konsalting,  marketing,  dilerlik,  amalga  oshiruvchi  va 
boshqa  o‗rtada  turuvchi  korxona  va  firmalar  bo‗lishi  mumkin.  Ularning 
vazifalari: 
- innovatsiya 
texnologiyalari 
va 
bozordagi 
mahsulotlarni 
tijoratlashtirish; 
- aholi  bandligini  ta‘minlash  maqsadida  qo‗shimcha  ishchi  o‗rinlarini 
yaratish. 
Butun jahon intellektual mulk tashkilotining tarixi 1883-1886yillardan 
Sanoat  mulkini  muhofaza  qilish  Parij  konvensiyasi,  Adabiy  va  badiiy 
asarlarni  muhofaza  qilish,  Bern  konvensiyasi  qabul  qilingandan 
boshlangan.  Bu  Konvensiyalar  ―Xalqaro  byurolar‖  deb  nomlangan  o‗z 
kotibiyatlarini tashkil etishni ko‗zda tutgan edi. 1893yilda bu ikki kotibiyat 
―Intellektual  mulkni  muhofaza  qilish  bo‗yicha  birlashgan  xalqaro 
byurolar‖ga birlashtirildi. 
Hozirgi  Butun  jahon  intellektual  mulk  tashkiloti  (qisqartirilgan 
shaklda  ―BIMT‖,  ingliz  tilida  –―WIPO‖,  fransuz  va  ispan  tillarida 
―OMRI‖)  1967yil  14  iyulda  imzolangan.  ―Butun  jahon  intellektual  mulk 
korxonaini ta‘sis etish Konvensiyasi‖ga muvofiq tuzilgan. Bu Konvensiya 
1970 yildan o‗z faoliyatini boshlagan. 
Hozirda Butun jahon intellektual mulk tashkiloti o‗z faoliyat yuritishi 
bo‗yicha  Birlashgan  Millatlar  Tashkiloti  (BMT)  tizimi  tarkibiga  (1974yil 
dekabridan) kiruvchi ixtisoslashgan muassasadan iborat. 
SHunday  qilib,  xalqaro  va  mahalliy  innovatsiya  faoliyatida 
to‗plangan  tajriba  hamda  integratsiya  yo‗li  bilan  tashkil  etilgan  korxona, 
respublika  innovatsiya  kompleksini  rivojlantirish  maqsadida  innovatsiya 
qayd  qilingan  ko‗p  tashkiliy-texnik  muammolarni  echish  imkoniyatini 
beradi.  Bu  esa  respublika  olimlarini  mamlakat  iqtisodiyotini  barqaror 
rivojlanishidagi faol ishtirokini ta‘minlaydi.