Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ХЎжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

Зарарланадиган ўсимликлар. Эутипоз билан 27 оилага мансуб бўлган 80 тача ўсимлик тури зарарланади; энг кучли зарарланадиган ўсимликлар қаторига ток, ўрик, қорағат ва бошқалар киради.


Қўзғатувчининг белгилари. Касалликни Eutypa lata (синоними Eutypa armeniaca) аскомицет (пиреномицет) замбуруғи қўзғатади. Стромалар токнинг зарарланган ёғоч қисмларида доғларда ёки яраларда ҳосил бўлади. Улар қора тусли, узунчоқ, устидан юпқа қатлами кесиб олинса, ичидаги перитецийларни кўриш мумкин. Перитецийлар шар шаклли, диаметри 355-

550. 
     мкм, устида оғизчали бўйинчаси 210-260х11,8-14,5 мкм. Халтачалар цилиндр шаклли, оёқчали, 30-60х-5-7,5 мкм, 8 спорали, оёқчасининг узунлиги 60-130 мкм. Аскоспоралар оч-сариқ тусли, сал эгилган калта сосиска шаклли, 6,5-11х1,8-2 мкм.
     

Анаморфаси Libertella blepharis (синоними Cytosporina sp.). Конидиялари конидиофораларнинг зич дасталарида ҳосил бўлади, улар 1 ҳужайрали, ипсимон, 18-45х0,8-2 мкм, апельсин тусли ипларда чиқади. Конидиялар ўсмайди ва уларнинг функцияси номаълум, жинсий кўпайишда спермацийлар сифатида роль ўйнаши эҳтимол қилинади.

Поя ёки шохнинг некротик тўқимаси четидан асептик равишда кичик бўлагини кесиб олиб озуқа муҳитига экилса қўзғатувчи замбуруғ осон ўсиб чиқади. Мицелий олдин оқ тусли, 2 ҳафта ўтгач, қораяди. Озуқа муҳитида перитецийлар пайдо бўлмайди, аммо баъзи изолятлар конидиоматлар ва конидиялар ҳосил қилади.

Касаллик ривожланиши ва унинг зарари. Замбуруғ токка механик яралар орқали кириб, зарарлайди. Эутипоз секин ривожланади, унинг белгилари зарарлангандан кейинги 1-2 йил ичида пайдо бўлмайди, 3-4
186
йилдан кейин эса яққол кўринади. Кейинги бир неча йил ичида шох ва поя нобуд бўлиши мумкин. Муътадил иқлимли минтақаларда перитецийлар эрта баҳорда етилади ва аскоспоралар ёмғир билан қиш охиригача тарқалади. Тирик аскоспоралар 50-100 км масофага тарқалиши мумкин.

Аскоспоралар янги ҳосил бўлган яраларга кириб зарарлайди. Хомток пайтида ҳосил бўлган яраларни улар 2 ҳафта давомида зарарлаши мумкин, кейин яра тўқимаси қотади ва аскоспоралар унга кира олмайди.

Аскоспоралар оптимал 20-25^оС ҳароратда, одатда зарарланган жой пўстлоғи остида 2 мм ёки кўпроқ чуқурликда, ўтказувчи томирлар (ксилема тўқимаси) ичида 11-12 соатда ўсади. Мицелий секин ўсади, олдин ксилемада, сўнгра атрофдаги тўқималарга тарқалади ва стромалар ҳосил қилади.