Олий ва ўрта махсус таҳлим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ хжалиги вазирлиги

Тара (идиш, қоп) ларда сақланадиган хар хил уруғларни,
крупаларни, унни текшириш

Сақланилаётган маҳсулотнинг кичик (10—15 тоннадан ошмайдиган) партиясидан хар қайси беш қопнинг биттасидан, катта (15 тоннадан ортиқ бўлган) партиясидан еса хар қайси унта қопнинг биттасидан 50—100 граммдан намуна олинади ва уларда ўртачаси чиқарилади. Бунда қопнинг уч жойидан — устки, ўрта ва остки қаватларидан намуна олинади. Бунинг учун қопнинг уч жойидан чоклари сўкилади, намуна олиб бўлингандан кейин бу жойлар яна тикиб қўйилади. Баoзан намунани олиш учун учи учлик ингичка тарновчани қопга тикиб олинади. Агар чигит ғарами кичик бўлса, улардан намуналарни бундай хисоб билан олиш керакки, улардан чиқадиган ўртача намунанинг оғирлиги 0,5—1 кг дан хам бўлмаслиги керак. Катта партияли қуруқ мевалар текширилганда унинг хар хил жойидан 100—200 г дан намуна олиниши керак. Бу намуналардан оғирлиги 0,5—1 кг бўлган ўртача намуна чиқарилади ва уни анализ қилинади. Кичик партиялар еса ўз жойида хаммаси бутун, ёки айрим жойлар анализ қилинади.

Сақланилаётган пиллани текшириш
Пилла қуритиладиган пунктларда ва ипак йигириш фабрикаларда пилла терихўр қўнғизчалар ва бошқа зараркунандалар билан зарарланган-зарарланмаганлигини аниқлаш учун доимо текшириб турилади. Бунинг учун пилла сақланилаётган омборнинг қоронғи, нам тортиб қолган жойидаги пилладан 100—200 г оғирлигида намуна олинади. Намуна паст навли (қора пачоқ) пилладан олинса, яхширок бўлади. Олинган намуналардан оғирлиги 0,5—1 кг бўлган ўртача намуна чиқарилади. Пилланинг зарарланганлиги, зараркунанданинг кўп-озлиги, унинг турлари пиллани ёриб кўриш ва пиллада зараркунандалар тешган тешикларнинг бор-йўқлигига қараб аниқланади. Омборда сақланилаётган тери, юнг, қуруқ балиқлар ғарамларини алохида-алохида ҳаммасини бирданига ёки хар жой-хар жойдан олиб текширилади.


НАМУНАЛАР ТАШХИСИ
Айрим намуналардан чиқарилган ўртача намуналар шу куниёқ текширилиш учун берилади. Бунинг учун уруғлардан олинган намуналар йирик (диаметри 2,5— 3 мм) елакда еланади, елакда йирик тирик ҳашарот лар — сассиқ қўнғиз тирик миталар, уруғлар ва чиқиндилар қолади. Бундан сўнг намуна махсус, диаметри 2,5 дан 0,5 мм гача бўлган елаклар орқали еланади. Биринчи елакда йирик қўнғизлар ва уларнинг личинкалари қолади, кейинги елакларда майдароқ ҳашаротлар қолиб, каналар ва тухумлар ўтиб кетади. Намунани оз-оздан — 250—300 граммдан олиб, 2—3 минут еланади, чунки кўп олинганда ундан ҳашаротлар ва каналарни тўлиқ равишда ажратиб олиш қийин бўлади. Хар қайси елакда қолган маҳсулот ойна ёки силлиқ тахтага алохида тўкилади ва лупа орқали синчиклаб қаралади. Хар қайси елакда қолган маҳсулотлардаги ҳашаротлар ва каналар саналади, сўнгра ҳамма намуналардагилари қўшилади. Ана шу хисобга асосланиб текширилаётган маҳсулот партиясининг зарарланганлик даражаси белгиланади. Маҳсулотни тез-тез узиб-узиб еламаслик керак, чунки бунда зараркунандалар дон билан бирга елак қасқонига қаттиқ тегиб ўлиб қолиши мумкин.
Маҳсулотнинг зарарланганлик даражасини бундай аналитик елаклар билан аниқлаш кўп вақт талаб етмайдиган оддий ва хамма қила оладиган усул хисоблансада, аммо унинг мухим камчилиги бор, яoни бу усул билан елашда хамма ҳашаротлар ва каналар, айниқса дон ичидаги ёки донлар билан ўралган ҳашаротлар кеч қачон тўла ажралиб чиқмайди.
Зараркунандаларни қўлда елаб ажратиш усули ўрнига ПОЗ- 1 асбоби билан механизациялашган усулни жорий етиш мумкин.
Маҳсулотни омбор зараркунандалари билан зарарланганлигини аниқлашда енг мукаммаллашган усул иссиқлик усули хисобланади. Бу усулда анализ қилинаётган намуна оптимал ҳароратдан юқори даражага қадар қиздирилади, бунда ҳашарот ва каналар иссиқлик манбадан қочиб чуқурроқ горизонтга кетади ва махсус ловушка (қопқонга) тушади. Ана шу принсип асосида ҳашаротларни тутишга мосланган хар хил асбоблар — еклекторлар ясалган. Хар хил қишлоқ хўжалик маҳсулотлари учун хар хил конструксия ва типдаги еклекторлар яратилган.
Чигит учун електр еклектори яратилган, бу еклектор тунукадан ясалган, диаметри 30 см бўлган иккита қалпоқчадан иборат. Устки қалқопчага асбобни сим оркали електрга улайдиган лампочка қўйилади. Остки қалпоқча еса учи қувурча билан тамомланадиган конус шаклида бўлади. Қувур остига ҳашаротларни тутиш учун спиртли стакан қўйилади. Бундан ташқари остки қалпоқча ичида кўзчаларининг диаметри 4—5 мм келадиган сим елак бўлади, бу елак чигитни ўтказмай, аммо ҳашаротларни ўтказиб юборади.
Остки қалпоқчага 500 г чигит солинади, сўнгра устки қалпоқча ёпилиб, електр лампочкаси ёқилади. Еклектор конуси остига стакан ёки банка қўйилади. 1 500 ватлик лампочка чигитни ва сим елакни қиздиради: бунда ҳашарот ва каналар нур ва иссиқлик манбаидан қочиб чигит остига кириб кетади ва сим елакка тушади, сим елакдан еса еклектор остига қўйилган стаканчага қулаб тушади, бу жойдан анализга олинади.
Намунани қизитиш учун сарф қилинадиган, нисбатан узоқ, 2 соатлик муддат бундай оддий ва қулай усулдан кенг фойдаланишда бирмунча қийинчилик туғдирадй. Бу усулнинг яна бир камчилиги шундан иборатки, маҳсулотнинг зарарланганлигини аниқлашга имконият берадиган ҳашарот тухуми, ғумбаги, ўлиги ва каналар еклектордан ўтиб кетмайди.