Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Абдулла Авлонийнинг Туркий гулистон ёхуд ахлоқ
китоби тўгрисида
А бдулла А вл о н и й н и н г п е д а го ги к а га о и д а с а р л ар и и ч и д а 
у н и н г 1913 - й и лд а ё зг а н ва 1917 й и лд а и к к и н ч и б о р н аш р
қ и л и н ган
«Т урки й гул и стон
ёх у д а х л о қ асари » 
X X аср
б о ш л ари д аги
п ед аго ги к
ф и к р л а р
т а р а қ қ и ё т и н и
ў р г а н и ш
со ҳ аси д а к а т т а аҳ а м и ятга м о л и к д и р . Б у а с а р м азм у н т о м о н и д а н
м у ал л и ф н и н г б о ш қ а и ж т и м о и й в а п ед аго ги к а с а р л ар и б и л ан
у зв и й богли кдир.

---

XX аср б о ш л ар и д а б у н д ай а с а р н и у з б е к т и л и д а б и р и н ч и
б ўлиб Абдулла А влоний я р а т д и в а т аъ л и м - т а р б и я и ш л а р и д а
у н и т ад б и қ этди. А бдулла А вл о н и й ар аб , 
ф о р с, р у с в а 
о за р б а й ж о н т и л л а р и н и я х ш и б и л ган олим эди. У н инг қ а р д о ш
х ал қл ар в а ч е т т и л л а р и н и б и л и ш и п ед аго ги к в а п о э т и к
и ж о д и н и н г т а р а қ қ и ё т и учун кат т а за м и н ҳ о зи р л ад и .
«Т урки й гулистон ёхуд ахлоқ» ки то б и к а т т а - к и ч и к 64 
б о б д ан и б о р ат бўлиб, ҳ а р б и р боб таъ ли м - т а р б и я м а с а л а с и га
б аги ш ланад и, 
ҳ ам да 
б и р и
и к к и н ч и с и н и
тў лд и рад и , 
таком иллаиггирад и. 
Ё зу вч и
б у
а с а р и н и
я р а т и ш д а
х а л қ
п ед аго ги к аси д ан к е н г ф о й д ал ан ад и .
А бдулла А влон и й «Т арби я» сар л авҳ аси о сти д а т а р б и я
т у р л а р и ҳ ақ и д а ф и к р ю ри тад и: 1. « Т ар б и ян и н г зам он и », 2. 
«Бадан тар б и яси » , 3. « Ф и к р т ар б и я с и » , 4. «А ҳлоқ т а р б и я с и » . 
Б а л а н и тар б и ял аш д а б у т ў р т м а сал а гоят м уҳим а ҳ а м и я т к асб
қ и л и ш и н и таъ ки д л ай д и .
Б о л а т а р б и я с и д а м у ал л и ф б о л а я ш а б ту р га н ш арои т, муҳит, 
к и ш и л ар н и н г р о л и к а т т а э к а н л и ги н и к ў р сатад и ва б у со ҳ а
о ила, 
м ак таб
ш а р о и т и н и
ҳ ам
н а за р -э ъ т и б о р д а н
ч етд а 
қ олд и рм ай д и . Т а р б и я б о л а н и н г аҳлоқига, х у л қ -а тв о р и га кучли 
т а ъ с и р
эти ш н и
э ъ т и р о ф
қ и л ад и
ва 
о т а -о н а л а р н и
ў з
б о л ал ар и н и т а р б и я қ и л и ш га ч ақ и р ад и . Т аъли м б и л а н т а р б и я
б и р -б и р и
б и лан
б о ғл и қ
б и р
б у ту н " ж а р а ё н
эк ан л и ги н и
таъ ки д л ай д и .
А бдулла А влон и й т и л м а с а л а с и га кат т а эъ т и б о р б ер ад и , 
т и л н и х ал қ б илан б оглаб т а л қ и н қи лади: «Ҳар б и р м и л л атн и н г 
д у н ёд а 
б о р л и ғи н
к ў р сат а д у р га н
о й и н ай и
ҳ а ё т и
т и л
в а
адабиётидур». У ў з а с а р и д а ҳ а р би р к и ш и н и н г у з о н а т и л и н и
м у кам м ал билиш и, ҳ а р б и р с ў зн и ў з ў р н и д а и ш л ати ш и , 
м и л л и й -ад аби й ти л н и н г т а р а қ қ и й с и уч ун ж о н к у я р л и к қи л и ш и
з ар у р л и ги н и қ а й д қи л ад и . « Ҳ и ф зи лисон » д еб ҳ а р б и р м иллат 
ў з о н а тили в а а д а б и ё т и н и с а қ л а м а к н и айтилур».
«Т урки й гулистон ё х у д а х л о ҳ » н и н г б и р и н ч и с а ҳ и ф а с и д а н
■го сўнгги с а ҳ и ф а с и г а ч а А в л о н и й н и н г и н с о н п а р в а р л и к го ял ар и
и ф о д ал ан ган . У ҳ ам м а н ар с ад ан авв ал х ал қ м а н ф а а т и н и
к ў зл аш н и , х а л қ қ а х и зм а т к,илиш ни б и р и н ч и ў р и н га қўяди.
А бдулла А вл он и й и н с о н н и н г энг ём он х у л қ л ар и д ан ғи й б ат 
в а ад о в атн и н г б и р -б и р и г а я қ и н л и ги н и ва ги й б а тн и н г о қ и б а т и
ад о в ат б и л ан т у гаш и н и к ў р с а т и б ўтади. У дей ди : «Ғ ий бат 
с о ҳ и б и л а зза т ў р н и г а ў з б о ш и га ё к и бир б о ш қ а к и ш и н и н г
б о ш и га б и р б ал о ҳ о зи р л а й д у р . Ч у н к и сўз 
б о р у б ғ и й б ат
қ и ,\и н м и ш
к и ш и н и н г қ у л о ги га етар , газаб қ о н и ҳ а р а к а т г а
к и р а р , ғи й б атч и д ан ўч о л м а к ф у р с а т и н и п о й л ар ...Ш у т а р и қ а

---

ғи й б атдан туги л ган а д о в ат ч ў зи л м о қға ои д бўлиб, д у ш м ан л и к 
зў р ай и б , 
ў з
о р а л а р и д аги
х у су си й
ж а н ж а л л а р
ила 
а зи з 
у м р л ар и н и ўзд и р у б , у м у м и й х ал қ ф о й д аси учун и ш лан адурган
миллий и ш л ар д ан м аҳ р у м б ўлм ак лари ила б ар о б а р аҳ о л ш ш н г 
о р а с и д а н и т т и ф о қ н и н г й ў қ о л у в и га саб аб б ўлурл ар».1
А хлоқ.
С ў й л ас ан г с ў й л а я х ш и сўзл ардан ,
Й ў қ с а ж и м т у р м о қ и н г эр у р яхш и .
Ў й л асан г я х ш и ф и к р л а р , ўйла,
Й ў қ с а гунг б ў л м о қ и н г эр у р яхш и .
И ш л а сан г и ш л а я х ш и и ш л арн и ,
Й ў қ с а б ек о р л и ғи н г э р у р яхш и .2