Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимё-технология институти

 
Atmosfera ifloslanishi. 
 
Atmosferaning ifloslanishi deb bir so`z bilan aytganda havo tarkibiga begona 
moddalar va qo`shimchalarning meyoridan ortiq to`planishiga aytiladi. Havoning 
ifloslanishi tabiiy yoki suniy bolishi mumkin. 
Tabiiy ifloslanish. Atmosferada doimo malum miqdorda changlar bo`ladi. U 
tabiatda sodir bo`ladigan tabiiy hodisalar natijasida sodir bo`ladi. Bunday changlar 
3 turga bo`linadi; yani mineral , organic va koinot changlariga ajratish mumkin. 
Tog` jinslarining yemirilishi va vulqonlarning otilishi , to`qay va o`rmonlarga o`t 
ketishi , dengiz suvlarining parlanib havoda tuzga aylanishi , mineral changlarning 
hosil bo`lishiga sabab bo`ladi. Organic changlar havoda yashovchi aeroplanketon 
organizmlar baktriyalar , sporalar , o`simlik urug`lari , o`simlik va hayvonlarning 
chirindilari va hayvonlarning chiqindilari hisobiga hosil bo`ladi. Koinot changlari 
metioridlarning atmosferadan o`tish vaqtida yongan qoldiqlaridir. 
Antropogen ifloslanish asosan transport vositalarida sanoat korxonalarida va 
energiya ishlab chiqaruvchi tarmoqlarda organic yong`inlardan foydalanish 
natijasida hosil bo`ladigan chiqindilar va ajratmalarning havo havzasiga tushushi 
oqibatida sodir bo`ladi.atmosfera havosining isloslanishi muammosi butun 
insoniyatni tashvishga solmoqda. Bu muammo ayniqsa sanoati rivojlangan 
mamlakatlarda eng o`tkir muammolardan bo`lib turibti. Atmosfera havosi 
ifloslanishidan insonlarga yetkazilayotgan zarar sanoati va maiishiy chiqindilarni 
ochiq suv havzalariga tashlashdan yetkaziladugan zarardan kam emas. 
Oqava suvlar va ularni tozalash usullari. 
Har qanday ishlab chiqarish korxonasida suvdan foydalanish ozmi ko`pmi 2 ta 
muhim vazifani yechishni taqazo etadi. Ular suv sarfini kamaytirish va asosiy 

---

texnoligik jarayonga ta`sir ko`rsatmagan holda suvning tozalik darajasini 
oshirishdir. 
Ishlab chiqarish korxonalri uchun suvdan foydalanishning oqilona sxemasini 
ishlab chiqish va suv taminotini balansini analiz qilishdan boshlanadi. Bu 
quyidagicha amalgam oshiriladi: 
Texnologik jarayon uchun ishlatiladigan toza suv miqdorini aniqlash 
Foydalaniladigan suv sifatida qo`yiladigan talablarni bilish. 
Oqava suvlarning miqdoriy va sifat harakteristikalarni aniqlash 
Tozalik qurilmalarining oqava suvlarni tozalagungacha va tozalangandan 
keyingi ishini analiz qilish. 
Korxonalarning suvdan foydalanish sxemalarini analiz qilsh. 
Yuqorida sanab o`tilgan tadbirlar asosida ishlab chiqarish korxonlari suv 
taminotining yopiq yoki shunga yaqin sxemasi tuziladi. 
O`zbekiston respublikasi konstitutsiyasining talablari va tamoyillari asosida 
atrof tabiiy muhitni muhifaza qilish , tabiiy resurslarda oqilona foydalanish va 
aholining ekologiya havfsizligi taminlashga qaratilgan qonunlar qabul qilinadi. 
Asosiy qonunimizda davlat ekologiya siyosatining asosiy yo`nalishlari 
belgilansa ushbu konstitutsion qoidalarga mos ravishda qabul qilinadigan 
qonunlarda atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish , tabiiy resurslardan oqilona 
foydlanishning talablari mexanizmi mustahkamlanadi. 
Respublikamiz mustaqillikka erishgandan so`ng O`zbekiston respublikasi 
quyidagi qonunlarni qabul qildi. 
O`zbekiston respublikasining ”tabiatni muhofaza qilish to`g`risida”gi qonuni 
O`zbekiston respublikasining ”alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar 
to`g`risida” 
O`zbekiston respublikasining ”davlat sanitariya nazorati to`g`risida” 
O`zbekiston respublikasining ”suv va suvdan foydalanish to`g`risida” 
O`zbekiston respublikasining ”atmosfera havosini muhofaza qilish to`g`risida” 
O`zbekiston respublikasining ”o`simlik dunyosini muhifaza qilish va ulardan 
foydalanish to`g`risida” 

---

O`zbekiston respublikasining ”hayvonot dunyosini muhofaza qilish va ulardan 
foydalanish to`g`risida” 
O`zbekiston respublikasining ”yer kodeksi” 
O`zbekiston respublikasining ”yer osti boyliklari to`g`risida” 
O`zbekiston respublikasining ”davlat yer kadastori to`g`risida” 
O`zbekiston respublikasining ”ekologik ekspertiza to`g`risida” 
O`zbekiston respublikasining ”radiatsiya havfsizligi to`g`risida” gi qonunlar va 
boshqalar. Ushbu qonunlarda tabiatni muhofaza qilish tabiiy obyektlardaan oqilona 
foydalanish va aholining ekologik havfsizligini taminlash bilan bog`liq ijtimoiy 
munosabatlarning vazifasi obyekt va subyekti tabiiy resurslarning holati ushbu 
sohada yuridik va jismoniy shaxslarning huquqlari majburiyati erkinliklari 
kafolatlari va vakolatlari. Tabiiy resurslardsan foydalanish va ularni muhofaza 
qilish tartibi, muddati va talablari ekologik qonunchilik talablarini buzganlik uchun 
yuridik javobgarlik chora tadbirlari kabi ekologik huquqiy qoida talablari 
belgilangandir. 
Atrof muhit muhofazasi bu eng dolzarb muammolardan biri bo`lib tirik 
organizmlar uchun zararlidir. Ishlab chiqarishda albatta atrof muhit muhofazasi 
inobatga olinishi shart. 
Har qanday ishlab chiqarishning o`ziga hos atrof muhitga zarar keltirishi bor. 
Shuning uchun ham ishlab chiqarishda chiqqan chiqindilarni qayta ishlash va 
zararsilantirish chora tadbirlari k`oriladi. Chiqindilarni qayta ishlash moslamalri 
ham himoyalangan bo`lishi kerak. Iloji boricha kamsarf kam chiqindilar chiqarish 
lozim. Ishlab chiqarishda ekologik toza mahsulot olish kerak. Atrof – muhit 
muhofazasi dunyo mamlakatlariga havf solib kelmoqda. Atrof – muhit havosi 
zararlansa dunyoda har xil turdagi hastaliklar vujudga keladi. Shuning uchun har 
bir mamlakat atrof muhitga befarq bo`lmagan holda ish tutishi lozim. Bizning 
mamlakatimizda atrof muhiy muhofazasi birinchi navbatda inobatga olinadi. Ishlab 
chiqarishning samarali yo`lini topish lozim. Tabiatni muhofaza qilish 
qo`mitasining hududiy organlaridan: 

---

Atrof muhit holatiga tasir etadigan obyektlar quriladigan joylar va 
obyektlarning qurish loyihalariga ruxsat berilishi shuningdek ishga tushirilishi 
taqiqlangan bunday obyektla; 
O`simlik dunyosi obyektlari hayvonot dunyosi muhofaza etadigan tabiiy 
hududlar chiqindilarni ko`mish va utilizatsiya qilish joylari davlat kadastirining 
yuritilishi; 
Yer osti va yer usti manbalari bo`yicha suvdan mahsus foydalanishga 
shuningdek oqindi suvlarni oqizish uchun suv obyektlaridan foydalanishga 
berilgan ruxsatlar; 
Diomiy ifodalantiruvchi manbalardan atmosferaga ifloslantiruvchi moddalar va 
biologic organizmlar chiqarishga shuningdek atmosfera havosidan foydalanishga 
berilgan ruxsatlar; 
Atrof tabiiy muhit obyektlari uchun atmosfera havosini muhofaza qilish va azon 
qatlamini saqlash sohasidagi standartlar talablarining taminlanishi: 
Yer qaridan foydalanuvchi obyektlar uchun atmosfera havosini muhofaza qilish 
va azon qatlamini foydaalanishda ishdan chiqqan yer uchastkalarini keyinchalik 
foydalanish uchun yaroqli holatga keltirish bo`yicha majburiyatlarni bajarish; 
Foydali qazilmalarni kovlab oluvchi korxanalarni kovlab olish bilanbog`liq 
bo`lmagan yer osti inshootlarining yugatilishi va konservatsiya qilinishi; 
Yer qaridan foydalanish atrof muhitga zarar yetkazganda bunday foydalanishni 
cheklash; 
Chiqindilarni saqlash ko`mib tashlash maqsadida yer ostida inshootlarini qurish 
va ulardan foydalanish uchun berilgan litsenziylar; 
Suv atmosfera havosi o`rmon o`simlik va hayvonot dunyosi , yer osti boyliklari 
, muhofaza etiladigan tabiiy hududlardan foydalanish , ularni muhofaza qilish , 
shuningdek chiqindi bilan bog`liq ishlarni amalgam oshirish ustidan nazoratda 
aniqlangan qonun buzilishlar va ular bo`yicha ko`rilgan chora tadbirlar kiradi.