Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика университети логопедик ритмика

Дизартрияли болалар учун логоритмик ва мусиқали-ритмик воситалар

Дизартрия ва бошқа эргашувчи бузилишларни (кўришни, эшитишни, эпилептик шаклдаги тортишиб қолишларни) педагогик, логопедик ва симтоматик даволаш логоритмик таъсир этишни, даволовчи жисмоний тарбия ва мусиқали- ритмик тарбиядан иборат мажмуани ўз ичига олади. Мажмуанинг вазифалари қуйидагилар:

Болада ҳаракатлантирувчи патологик таъсирни сиқиб чҳариш ва қатъий рефлектор фаолиятни тартибга солиш.
Ҳарактлар уйғунлигини яхшилаш (асосий ҳарактлантирувчи фаолият элементлари).
Боланинг умумий ҳаракат фаоллигини яхшилаш.
Болаларнинг психик функциялари ривожланишига кўмаклашиш: диққат- эътиборни, хотирасини, психик фаолиятни ўзи тартибга солишни.
Нутқ функциясини меъѐрлаштиришга ѐрдамлашиш.
Болага тарбиявий таъсир кўрсатиш ва унинг хатти-ҳаракатини текислаш.
Ҳар қандай генезисдаги дизартрияли болалар учун ушбу мажмуада даволовчи жисмоний тарбия катта аҳамиятга эга. Ундан қуйидаги мақсадларда қўлланилади:
а) организмнинг умумий тонусини ошириш; б) мускуллар қисҳаришини бартарф қилиш ва бўқинларда одатдаги ҳаракатчанликни сақланиши; в) ҳаракатнинг сифати, кучи ва ҳажмини тикланиши; г) юқори тонус, контрактуралар билан кураши, мускуллар ригидлиги ва синкинезиянинг камайиши; д) соқ ва кучсиз мускулларни тўғри ҳамдўстлик фаолиятининг тикланиши; е) қаѐтий зарур кўникмаларни ривожлантириш; ж) умуртқа ва оѐқ суяклари шакллари ўзгаришини бартараф қилиш.
Ҳаракатни тўла ва тез тикланиши шикастланиш муқлатига, локаллаштириш жараѐнининг характерига ва миядаги қон айланишнинг шикастланиш тарқалганлигидаги ҳолатига, касалнинг фаоллигига ва тикланиш учун даволаш мажмуасининг самарадорлигига боғлиқ.
Даволовчи жисмоний тарбиянинг кўпроқ аҳамиятли усулларидан умумий соғломлаштириш ва мустаҳкамлаш таъсирида даволовчи жисмоний тарбия эга бўлади. У асаб-мускул аппаратининг қайта тарбиясини енгиллаштиради, алоқида мускул гуруҳларига танланиб таъсир этади, мускуллар фаолиятини хилма хил қилади (бўшаштиради, кучлантириш даражаси ва бошқалар), аста-секин ҳаракатларни қийинлашишига, уларнинг аниқлигини ривожлантиришга ва шу билан бирга ортиқча ҳаракатлардан халос қилишга ва тўла қимматлиларини тиклашга имкон беради. Даволовчи жисмоний тарбияда албатта умумий мустқкамловчи машқлар билан паретик қўл-оѐқлар учун машқлар мос келади. Бу ҳаракатларни яхши уйғунлашиши ва мускуллар тонусини текислаш учун зарур. Бундан ташҳари, жисмоний тарбия машқлари реперкуссив (акс этган) таъсир кўрсатади: соғлом қўл-оѐқларни ва корпусни машқ жараѐнига доимий киритиб, бутун асаб-мускул аппаратини тезроқ қайта тарбиялаши мумкин. Соғлом мускуллар гуруҳи учун бўлган машқлардан даволовчи гимнастиканинг ҳар бир
машғулотини бошлаш керак. Паретик қўл-оѐқлар учун махсус машқларни мулоажа давомида қўп марталаб қўлланилади, улар умумий ривожлантирадиган ва нафас олиш машқлари билан галма-гал бажарилади. Даволовчи гимнастикада фаол машқлар устун туради, лекин улар албатта пассив ҳаракатлар билан тўлдирилади. Фаол ва пассив машқларни бажаришда ҳаракатларнинг кенг кўламига эришиш зарур. Пассив машқлар каби фаол машқларни ҳам ритмик, осойишта темпда бажариш керак. ҳаракатларнинг темпи ва ҳажми мускуллар ригидлиги даражасига тескари боғлиқ бўлиши керак. Уни пасайтириш учун дастлабки енгиллаштирилган ҳолатни қўллаш, ҳаракатлар темпи ва кўламини чегаралаш, пассив ҳаракатлардан фойдаланиш, мускулларни силкитиш ва силаш, бўшаштирадиган машқлар ва бошқалар тавсия этилади. Даволовчи гимнастикани ўтказаѐтганда психотерапия элементларидан фойдаланиш мақсадга мувофиқ.
Даволовчи гимнастиканинг қуйидаги компонентларини қўллаш тавсия этилади:
а) массажни киритган қолдаги алоқида мускуллар гуруҳларини бўшаштиришга йўналтирилган машқ ва усуллар; б) бўқинларда ҳаракатни ривожлантиришган йўналтирилган усуллар; в) алоқида мускулларнинг фаол кучланиши; г) антагонист мускулллар ва ҳаракат актларининг бутунлиги ўзаро муносабатини мувофиқлаштиришни ривожлантириш.
Даволовчи жисмоний тарбия боланинг умумий мустаҳкамланиши учун бўлганидек қўл-оѐқ функцияларини тиклаш учун ҳам, бутун ўсиш ва ривожланиш даврида (14 – 15 ѐшгача) ўтказилади. Давловчи гимнастика ва массажни (курслар билан) кўп йиллар давомида касалликнинг оқирлигига ва даволашнинг муваффақиятига ҳараб тизимли равишда ва сабот билан қўлланилади.
Даволовчи гимнастика машғулотларини қизиҳарли, жонли ва ўйин кўринишида ўтказиш керак. Даволовчи жисмоний тарбияда махсус ташкил қилинган синтетик ҳаракатлар мажмуини ва ҳар бир алоқида вазиятда муайян қоидалар шарти бўладиган мусобақа ўтказиш мақсади қўйилади, организмга умумий таъсир қилувчи амалий тусдаги жисмоний машқларни ўйин деб тушунадилар. Бундай ўйинларга копток билан ўйинлар, эстафетали ўйинлар, пластилиндан ясаш, суратларни бўяш, қайчида турли шаклларни кесиш, лобзик билан арралаш ва бошқалар киради. Ўйин оқибатида беморларнинг кун тартибига хилма-хиллик киритилади ва касалларда ҳаракатли машғулотларга, хусусан даволовчи жисмоний тарбияга қизиқиш уйқонади. Ўйинлар касални психик эзилиш ҳолатидан чиқаради, патологик жараѐн ва туқиладиган салбий ҳиссиѐтлардан унинг эътиборини чалқитади, касалга кучини соқайишга сарфлашига ѐрдам беради.
Ўйинларни машғулотларга эқтиѐт бўлиб киритиш керак, чунки юклаш кўпайиб кетиши мумкин, ўйнаѐтганларнинг ҳиссиѐтлари ҳаяжонга тўлади ва чарчоқни қис қилмайдилар. Дизартрияли болалар билан ҳаракатли ўйинларни, куйли, ритмик, овози баланд бўлмаган секин ва ўрта темпдаги мусиқа остида организмга умумий физиологик таъсир қилувчи бироз ва ўртача психожисмоний юклаш билан ўтказиш фойдали.