Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги муқимий номидаги қЎҚон давлат педагогика институти ўзбекистон табиий географияси фани бўйича

Foydali qazilmalar. Yuqorida ko`rdikki, O`zbekistoi hududi turli geologik tuzilishga va tarixga ega. SHuning uchun bu hudud turli foydali qazilmalarga boydir. Respublika hududida ko`p yillik geologik tadqiqotlar olib borilishi natijasida turli qimmatbaho qazilma boyliklari borligi, ularning miqdoriy jihati va sanoag ahamiyatiga ega bo`lgan konlari aniqlandi. Bu xalq xo`jaligini muhim tarioqlarini, ayiiqsa gaz, oltin chiqarish, znergetika, kimyo, rangii metallurgiya, ruda bo`lmagan xom ashyolar va qurilish materiallari sanoatlarini tez sur`atlar bilan rivojlantirish imkoniyatinn berdi. Hozirgi davrga kelib aniqlangan qazilma boyliklar manbalari ishlab chiqarish korxonalarini uzot muddat davomida oltin, mis, tabiny gaz, qo`rg’oshin, rux, ko`mir va boshqa mahsulotlar bilan ta`minlabgina qolmay, hattoki ishlab chiqarishin ancha kengaytirish imkonini ham beradi.
SHunday qilib, O`zbekiston hududida foydali qazilmalarning bir qancha turlari borligi aniqlandi.
1. YOqilg’i-energetika boyliklar. Bu foydali qazilmalar guruhiga neft’, gaz va ko`mir kpradi.
Neft’ va gaz konlari Farg’ona botig’idagi SHimoliy Sox, Janubiy Alamushik, Polvontosh, CHimyon, SHursu va boshqa joylarda topilgan. Bular yura, bo`r, paleogen va neogen davrlarida yotqizilgan cho`kindi tor jinslari qatlamlari orasida joylashgan. Paleogeya davri yotqiziqlari ayniqsa foydali qazilmalarga boydir.
Neft’ va gaz konlari Hisor tizmasining janubiy-g’arbiy tarmoqlaryadagi Odamtosh, Gumbuloq, Pachkamar, qizilbayroq, Omanota nomli joylarda yuqori yura davri karbonat tog’ jinslari antiklinal’ burmalarida ham ochilgan.
Qashqadaryo va Buxoro viloyatlarining tekislik qismida bir nechta neft’ va gaz konlargt (Muborak, Oqjar, Saritosh, Jarqoq, qoravulbozor va boshqalar) ochilgan bo`lib, ular yura va bo`r cho`kindi tog’ jinslari bilan bog’liqdir.
Gazning juda katta zahirasi Buxoro viloyatidagi Gazlida 50-yillardayoq ochilgan edi. U juda katta hajmda Rossiyaning markaziy shaharlari va Urolga quvurlar ortqali olib ketilgani natijasida hozir tugab barmoqda.
Bundap tashqari, gaz konlari Ustyurt platosidagi SHohpaxta, Kuanish nomli joylarda yura davri cho`kindi tog’ jinslari qatlamlari orasida ochilgan.
O`zbekiston hududida ko`mirning to`rtta koni (Ohangaron SHag’un, Boysun, Kuhitang) ma`lum. Bulardan Ohangaron qo`ng’ir ko`mir koni Toshkent vnloyatidagi Ohangaron daryo vodiysining O`rta oqimida joylashgan bo`lib, ochiq usulda qazib oliimoqda. Bu ko`mir konining zaxirasi respublikada topilgan barcha ko`mir zahirasining 96,5 foiznni tashkil qiladi.
O`zbekistondagi ikkimchi kon Surxondaryo viloyatining tog’li qismidagi yuqori sifatli SHarg’un toshko`mir konidir. Kon dengiz satxidan 600—800 m balandlikda yura davri yotqiziqlari orasida joylashgan.
O`zbekiston ko`mir konlarining umumiy zahirasi 6 mlrd. tonnadan ziyoddir.