148
сини олади.
Инкассо
– мижоз (экспортёр) буйруғига кўра жў
-
натилган товарлар ёки хизматлар учун импортёрдан тўловни
қабул қилиш ва бу маблағларни экспортёр ҳисобига ўтказиш
операцияси.
Инкассо топшириқномаси – корхона ва ташкилот
-
ларнинг ўз ҳисобига сўзсиз маблағ ўтказиш лозим бўлган
пайтларда тузиладиган ҳисоб-китоб ҳужжати.
Инкассо
топшириқномаси банкка қўйилаётганда ўша ҳужжатдаги
суммани тасдиқловчи керакли ҳужжатларнинг асли ёки
нусхаси бўлиши шарт. Инкассо топшириқномаси бўйи
-
ча маблағларни ҳисобдан чиқариш тўлиқ ёки қисман амал
-
га оширилади. Топшириқномадаги сумманинг бир қисми
тўлангандан сўнг қолган қисми маблағлар тўпланишига
қараб, тартиб билан тўлаб борилади.
Инқироз (кризис) – ялпи талаб ва ялпи таклиф, иш
-
лаб чиқариш билан истеъмол, истеъмол ва жамғариш ҳамда
даромадлар билан харажатлар ўртасида зиддият вужудга
келганида ва бу зиддият кучайиб кетганида юзага келадиган
танглик, ишлаб чиқаришнинг пасайиб кетиши, товарларнинг
сотилмай қолиши. Инқирозлар турли-туман тарзда рўй бер
-
са-да,
уларни умумий, ўхшаш томонларини назарда тутиб
гуруҳларга ажратиш мумкин:
1. Хўжалик тизимида мувоза
-
натнинг бузилиши миқёсига кўра, кризисларни умумий ҳамда
айрим соҳаларда юз берадиган инқирозларга бўлиш мумкин.
Умумий инқирозлар бутун миллий хўжаликни қамраб олади,
иккинчиси эса қисман, яъни айрим соҳалар ёки тармоқларга
хос танглик тарзида юз беради. Масалан,
молиявий инқироз
– давлат молиясини чуқур тангликка тушиши. У сурункали
бюджет тақчиллигида намоён бўлади.
Пул-кредит инқирози.
Мамлакатда пул-кредит тизимининг танг аҳволга
тушиши
бўлиб, бунда тижорат ва банк кредити қисқаради. Банклар
-
дан мижозлар ёппасига ўз пулларини олишни бошлайдилар.
Тадбиркорлар ва аҳоли нақд пул кетидан қувишга тушади
-
лар. Акция ва
облигацияларнинг курси, банк проценти ту
-
шиб кетади. Банклар синиб, ялпи банкротга учрайдилар.
149
Валюта инқирози.
Бунда миллий валютанинг обрўси тушиб
кетади. Чет элнинг обрўли валюталари етишмайди.
Банкда
валюта заҳираси тугаб боради, миллий валюта курси тушиб
кетади. Аҳолининг обрўли валюта кетидан қувиши аҳволни
янада қийинлаштиради.
Биржа инқирози.
Бу танглик бир
-
жада қимматбаҳо қоғозлар курсини бирдан тушиб кетиши
ва уларда эмиссия қилишни қисқариши,
фонд биржалари
фаолиятидаги чуқур тушкунликда ифодаланади.
Экологик
инқироз.
Атроф-муҳитни, энг аввало, инсон саломатлигини
йўқотиш, умрининг қисқаришига
олиб келадиган даража
-
даги вазиятнинг вужудга келиши билан ифодаланади. У са
-
ноатни шиддатли тарзда ўсишига йўл қўймайди.
Тармоқлар
инқирози.
Бундай инқироз миллий хўжаликни бирон-бир
тармоғини қамраб олиб, ишлаб чиқаришнинг таркибий ўз
-
гариши ёки нормал хўжалик алоқаларининг бузилиши ту
-
файли юз беради.
Аграр инқироз.
Бундай инқироз қишлоқ
хўжалиги маҳсулотлари савдосининг кескин тарзда қисқариб
кетиши, қишлоқ хўжалик маҳсулотлари нархларининг
кескин тушиб кетиши билан ифодаланади.
Структура-
таркибий инқироз.
Ишлаб чиқариш тармоқлари ўртасида
-
ги нормал нисбатлар бузилиши туфайли таркибий инқироз
юз беради. Бунда бир тармоқ бошқа тармоқнинг ҳисобига
ривожланади.
Натижада, бу тармоқда аҳвол оғирлашади.
2.Иқтисодиётда мувозанатнинг бузилиши мунтазам ёки ак
-
синча тарзда юз беришига кўра даврий, оралиқ, номунтазам
инқирозларга бўлинади. Даврий (циклли) инқирозлар
маълум
вақт мобайнида такрорланиб туради.
Оралиқ инқирозлар
–
тўлиқ цикл бўйича юз бермайди. Циклнинг бирон-бир фа
-
засида тўхтатилади. Улар нисбатан унча чуқур эмас, аммо
қисқа муддат давом этади.
Номунтазам инқирозлар
бирон-
бир алоҳида сабабларга кўра юз беради. Масалан, табиий
офат-сел, тўфон, қурғоқчилик кабилар туфайли иқтисодиёт
танг аҳволга тушиши мумкин.
3.Такрор ишлаб чиқариш ни
-
сбатларининг бузилиши характерига кўра инқирозлар ик
-
кига: ортиқча ишлаб чиқариш ва тақчил ишлаб чиқариш
150
инқирозларига бўлинади.
Товарларни ортиқча
ишлаб
чиқариш инқирози турли наф келтирадиган неъматларни
кўп ишлаб чиқариш, лекин уларни тўла реализация қила
олмаслик билан характерланади. Тақчил ишлаб чиқариш
инқирозси даврида етишмовчилик натижасида танг аҳвол
юзага кедади, чунки мувозанат бузилади.
Do'stlaringiz bilan baham: 
