Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ҳ. П. Абулқосимов, М.Ҳ. Абулқосимов иқтисодиёт қисқача изоҳли луғат «noshirlik yog‘dusi»

Турмуш даражаси – бу аҳолининг зарурий, моддий ва 
номоддий неъматлар ҳамда хизматлар билан таъминлан
-
ганлик даражаси, уларни истеъмол қилиш даражасидир. 
Турмуш даражаси
– бу жисмоний, маънавий ва ижтимо
-
ий эҳтиёжларнинг ривожланиш даражаси, қондирилганлик 
миқёси ва уларни қониқтириш учун яратилган имконият
-
ларни акс эттирувчи комплекс ижтимоий-иқтисодий кате
-
гориядир. Аҳолининг турмуш даражасини ифодалаш учун 
минимал истеъмол бюджети, камбағалчилик, мутлақ ва
нисбий камбағалчилик кўрсаткичларидан кенг фойдалани
-
лади. 
“Турмуш даражаси”
– мамлакат ахолиси, ижтимоий 
гуруҳлар, оилалар, инсон моддий, маънавий ва ижтимоий 
эҳтиёжларини қондириш даражаси (меъёри)ни тавсифловчи 
тушунча. 
Турмуш даражаси
кишилар эҳтиёжининг таркиби 
ва ривожланиши, шу билан бирга, уларни қаноатлантириш 
учун фойдаланиладиган турмуш неъматлари ва хизматлар 
миқдори, сифати билан ҳам алоқадор бўлиб, жамиятнинг 
иқтисодий, ижтимоий ва сиёсий тузилиши билан белгила
-
нади. 
Минимал истеъмол бюджети
– тирикчилик ўтказиш 
учун энг кам миқдорга кирадиган, шунингдек, шахснинг 
ривожланиши учун зарур бўлган маънавий ва иқтисодий 
эҳтиёжлар истеъмолининг ижтимоий асосланган минимал 
даражасини таъминлайдиган истеъмол товарлари ва хиз
-
матлари турларининг қиймати.
Камбағаллик кўрсаткичи
– аҳолининг турмуш даражасини баҳолаш учун фойдалани
-
ладиган мезонлардан биридир. Камбағаллик – турмуш ке
-
чириш, меҳнат лаёқатини сақлаб туриш, авлодлар узвийли
-
гини давом эттириш учун зарур бўлган энг кам эҳтиёжларни 
қондириш имкониятига эга бўлмаган шахс ёки ижтимоий 
гуруҳлар иқтисодий аҳволининг кўрсаткичидир. Жаҳон 

---

356
амалиётида камбағаллик даражасини таърифлашга ёнда
-
шишда учта асосий концепция: мутлақ, нисбий ва субъек
-
тив камбағаллик концепциясидан фойдаланилади. 
Мутлақ 
камбағаллик концепцияси
– шахс ёки оқилона минимал 
ҳаётий эҳтиёжларини таъминлаш учун зарур бўлган даро
-
мадни таърифлашга асосланади. Ўзбекистонда инсоннинг 
минимал эҳтиёжларини таърифлаш учун шундай тирикчи
-
лик минимуми белгиланганки, уни ҳисоблаб чиқишда ка
-
лориялар, оқсиллар, ёғлар ва углеводлар зарурий истеъмо
-
лининг физиологик меъёрларидан фойдаланилади. 
Нисбий 
камбағаллик концепцияси
– асосий мезон сифатида инсон
-
нинг минимал эҳтиёжларидан эмас, балки унинг фаровон
-
лиги кўрсаткичларининг у ёки бу мамлакатда устунроқ ке
-
лувчи моддий таъминланганлик даражаси билан бўладиган 
нисбатидан фойдаланади. Бундай ёндашишда даромадла
-
ри мамлакат бўйича ўртача даромаднинг муайян улушидан 
ошмайдиганлар камбағал ҳисобланади. 
Камбағалликнинг 
субъектив концепцияси
– ижтимоий мақбул турмуш даража
-
си учун зарур бўлган ресурсларни субъектив таърифлашга 
асосланган. 
Аҳолининг турмуш даражасини қуйидаги тўрт 
кўрсаткич билан ажратиш мумкин: тўқ турмуш даражаси 
– инсоннинг ҳар томонлама камол топишини таъминлайди
-
ган неъматлардан фойдаланиш; 
нормал даража
– инсоннинг 
жисмоний ва ақлий куч-қувватини тўла тиклаш учун қулай 
шароитларни таъминлайдиган илмий асосланган меъёр
-
лар бўйича оқилона истеъмол қилиш;
 камбағаллик
– меҳнат 
учун ресурсларни қайта яратишнинг қуйи чегараси сифа
-
тидаги иш қобилиятини сақлаш даражасида неъматларни 
истеъмол қилиш; 
қашшоқлик
– истеъмол қилиниши инсон
-
нинг яшаш қобилиятини сақлаш имкониятинигина беради
-
ган неъматлар ва хизматларнинг биологик мезонлар бўйича 
йўл қўйиладиган минимал турларини истеъмол қилиш.