боб
САНОАТ ИШЛАБ ЧИКАРИШИНИНГ АЙЛАНМА ФОНДЛАРИ ВА МАБЛАҒЛАРИ
Айланма фондларнинг моҳияти ва аҳамияти
Саноат сохасида турли маҳсулотларни тайёрлаш жараёнида моддий ва молиявий маблағларга бўлган эхтиёжлар доимо ошиб боради. Саноат корхоналарида асосий фондлар билан бир вақтда мехнат буюмлари хам ҳаракатда бўлади. Шу сабабли уларни айланма фондлар деб айтилади.
Айланма фондлар — ишлаб чикариш жараёнида бир марта қатнашиб, ўз қийматини тайёр махсулотга ўтказиб, ўз шаклини хам ўзгартирадиган, бутунлай йукотиб юборадиган мехнат буюмларидир.
Айланма фондларга ишлаб чикариш жамғармалари ва ишлаб чикаришдаги маблағлар, тугулланмаган ишлаб чикариш ва келгуси давр харажатлари киради. Ишлаб чикариш жамғармалари айланма фондларнинг асосий кисмини ташкил этади. Улар корхоналарга келтирилган, лекин ишлаб чикариш жараёнида ҳали фойдаланилмаган мехнат бумлари, хусусан, хомашё, ярим тайёр маҳсулотлар, ёқилғи, асосий ва ёрдамчи материаллар, энергия, таъмирлаш учун эхтиёт кисмлар, хўжалик жиҳозлари ва тез емирилувчи буюмлардан
иборат.
Айланма фондларнинг яна бир қисмини тугалланмаган ишлаб чикариш ташкил этади. Улар ишлаб чикариш жараёнига аллакачон тушган, лекин ишлов бериш тугамаган мехнат буюмларидир. Буларга корхона ўзи яратган, лекин чала тайёр махсулотлар ва тугалланмаган ишлаб чиқаришлар киради.
Айланма фондларнинг яна бир қисми келгуси давр харажатлари хисобланади. Уларга янги турдаги махсулотларни лойихалаш, тайёрлаш ва ўзлаштириш, мутахассисларни ўқитиш ва қайта тайёрлаш, хоналарни ижарага олиш, тоғ-саноат корхоналарига тааллуқли харажатлардан иборатдир. Бу
харажатларнинг ҳаммаси тайёр маҳсулотнинг таннархига киритиш эвазига копланади.
Айланма фондларнинг таркиби турли тармоқларда турлича бўлади. Масалан, умуман, саноат буйича ишлаб чиқариш жамғармаси 64% га якин бўлса, электроэнергетика ва иссиклик энергияси ишлаб чиқариш соҳасида 56% ни, машинасозликда 54%, кумир саноатида 33% ни ташкил этади. Айланма фондларнинг таркиби факат тармокларда эмас, корхоналарда хам бир-биридан фарқ килиши мумкин. Бу ишлаб чикаришнинг техникавий даражасига, жорий этилаётган технологиянинг усулига, йўлига, корхонани ихтисослашиш даражасига, ишлаб чикариш жараёнининг давомийлигига, ишлатиладиган материалларнинг таркибига боғлиқ. Айланма фондларнинг таркибини иқтисодий тахлил этиш ва уларнинг таркибига таъсир этувчи омилларни аниклаш хамда уларнинг таъсир кучи натижаларини топиш, тармоклар ва корхона тараккиётини белгилашга катта ёрдам беради. Айланма фондларнинг таркибини аниклаш, улардан фойдаланишни яхшилаш йўлларини белгилаш учун моддий баланслар тузилади. Бу баланслар хар бир тармок иккинчи тармокка қандай буюмлар етказиб беришини тавсифлайди.
Do'stlaringiz bilan baham: |