Олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни

 
 
 
 
 
 
 

---

64 
IV.АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ МАТЕРИАЛЛАРИ 
 
1-амалий машғулот: Аҳоли яшаш жойларида радиацион хавфсизлик 
муаммолари. 
Ишдан 
мақсад:
Радиологик 
объектларни 
нормал 
шароитда 
лойихалаштириш, радиологик объектларни қуриш ва улардан фойдаланиш 
шароитида хавфсизлик қоидаларини ишлаб чиқиш, табиий ва сунъий 
ѐритилганлик тартибининг ахамияти ҳамда амалиѐтда тутган ўрнини 
тушунтириш, бу кўрсаткичларни улчаш ва уларга баҳо бериш кўникмаларини 
шакллантириш.
Масаланинг қўйилиши: 
Тингловчилар гуруҳларда топшириқни 
ечишади (Ҳар бир мавзу бўйича топшириқлар V-бўлимда келтирилган ).
Радиологик объектларни нормал шароитда лойихалаштириш, қуриш ва 
улардан фойдаланиш шароитида, яъни радиацион хавфсизлик қоидаларига
ва МКРЗ нинг тавсияларига тўлиқ амал қилинганда ахолининг харқандай 
тоифасини 
нурланиш 
холати 
кузатилмайди. 
Бироқ 
штатсиз 
(режалаштирилмаган, кутилмаган) вазиятлар юзага келганда радиологик 
объектлар, хам ходимлар учун, хам атрофдаги ахоли учун жиддий хавф 
туғдириши мумкин. Бундай штатсиз холатлар аварияли вазиятлар 
натижасида, РМ сақлаш, транспортировка қилиш қоидалари бузилганда, 
улардан 
фойдаланишда 
техника 
хавфсизлиги 
қоидаларига 
риоя 
қилинмаганда, табиий жараѐнлар таъсири натижасида юзага келиши 
мумкин.
Локал радиацион авариялар, қоида бўйича ИНМ дан фойдаланиш 
қоидалари бузилганда, РМ жойлаштирилган идишлар ѐки сиғимлар 
шикастланганда, ИНМ йўқолган ѐки ўғирланган холатларга боғлиқ бўлиб, 
чекланган миқдордаги шахсларнинг нурланиши ва технологик хоналаргина 
радиоактив ифлосланишга учраши мумкин. 
Локал радилактив авариялар қуйидагича тавсифланади: 
1 синф - авариялари, фақат ходимларнинг ташқи нурланиши билан боғлиқ; 
11 синф - авариялари, ходимларнинг фақат ички нурланишлари билан 
боғлиқ; 
111 синф - авариялари, ходимларнинг комбинациялашган ташқи ва ички 
нурланиши билан боғлиқ; 
1У синф - авариялари, ходимларнинг ташқи ва ички нурланиши ва ишлаб 
чиқариш мухитининг ифлосланиши; 
У синф - авариялари, ишлаб чиқариш мухитининг ифлосланиши, 
ходимларнинг таш±и ва ички нурланиши, хамда ахолидан айрим 
шахсларнинг нурланиши. 
Энг катта хавф штатсиз аварияларда ва ядровий реакторлар, жумладан 
АЭС ларида содир бўладиган аварияларда кузатилади. Ҳалокатли 
оқибатларга сабабчи бўлган радиацион аварияларга мисол қилиб, 1986 
йилда Чернобыль АЭС да содир бўлган аварияни келтириш мумкин. 

---

65 
1990 йилда атом энергияси б°йича Халқоро агентлик (МАГАТЭ) да 
ядровий реакторларда юзага келиши мумкин бўлган ходисаларнинг шкаласи 
ишлаб чи±илган ва қабул қилинган бўлиб, унга асосан атроф мухит ва 
одамларнинг со²лиги учун уларнинг оқибатларига боғлиқ бўладиган бу 
ходисаларнинг синфларини аниқлаш мумкин. 
Бундай ходисаларнинг барчасини 7 та синфга бўлиш мумкин. 

1, 2, 3 синфлар турли даражадаги "ходисалар ѐки воқеалар" га хос 
бўлиб, бунда атроф му³итга кичик хажмдаги РМ чи±арилади ва 
ахолининг нурланиши белгиланган даражадан ошмайдиган холатлар 
(мЗв ўндан бир бўлаги) кузатилади. 

4 синф - бу объект чегарасидаги авария бўлиб, атроф мухитга РМ 
кичик миқдорда чиқарилади ва ахолининг нурланиши бир неча мЗв 
доирасида бўлади.

5 синф - атроф мухит учун хавфли авария бўлиб, атроф мухитга 10
2
дан 10
3
ТБк (терабеккерель) миқдорида 
131
J чиқаради. 

6 синф - атроф мухитга 10
3
дан 10
4
ТБк миқдорида 
131
J чиқарилиб, 
оғир авария хисобланади.

7 синф - глобал авария бўлиб, атроф мухитга 10
4
ТБк дан ортиқ 
131
J 
чиқарилади