Олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни

54 
Rate (MAR)):
 
ушбу катталик, киритилган маълумот билан маълумотлар 
базасидаги маълумотлар мос келмаган ҳолда тизимни муваффақиятли 
текширувни амалга ошириш даражасини кўрсатади. Бошқа сўз билан 
айтганда, нотўғри уринишлар фоизини кўрсатади. Ушбу хатолик миқдори 
катта бўлган тизимларда одатда, рухсат этилмаган фойдаланувчиларни 
тизимдан фойдаланишига йўл қўйилмайди.
1
Тўғри маълумотни инкор этилиш даражаси ѐки ѐлғондан мос 
келмаслик даражаси(False Reject Rate (FRR) or False Non-Match Rate 
(FNMR)):
ушбу катталик тўғри киритилган маълумотни тизим ѐлғон 
маълумот деб қабул қилиши ва бунинг натижасида муваффақиятсиз 
текшурувни амалга оширилишига айтилади. Бошқа сўз билан айтганда, 
ушбу катталик тўғри маълумотларни рад этилиш даражасини кўрсатади.
2
Ушбу юқорида номлари келтирилган усуллар қанчалик бардошли 
саналмасин, ушбу усуллар асосида ишлаб чиқилган тизим бардошлилиги 
фақат буларга боғлиқ бўлмайди. Одатда ушбу параметрлар ҳақиқий 
фойдаланувчи томонидан эмас, бузғунчи томонидан ҳам киритилиши 
мумкин. Ушбу ҳолатда ананавий аутентификациялаш усулида ўзига яраша 
муаммо келиб чиқади. Ушбу муамммони олдини олиш мақсадида ҳозирда 
кенг 
тарқалган 
икки 
факторли 
аутентификациялаш
усулидан 
фойдаланилади. 
3
Ушбу 
усулда 
одатий 
аутентификациялаш 
усулидан 
ўтган 
фойдаланувчи юқоридаги усуллардан бири асосида иккинчи марта 
аутентификациядан 
ўтказилади. 
Ушбу 
усул 
парол 
асосида 
аутентификациялаш усулида иштирок этаѐтган ҳақиқий фойдаланувчи ѐки 
компьютер эканлигини аниқласа, хавфсизлик токенларига асосланган усулда 
эса токен эгаси ҳақиқийлигини текширади. Биометрик аутентификациялаш 
усулларида эса фойдаланувчини ҳақиқийлиги ва тириклигини текширишда 
фойдаланилади.
Умумий ҳолда икки факторли аутентификациялаш усули оддий 
аутентификациялаш усулига қўшимча хавфсизлик параметрини қўшади. 
Икки факторли аутентификациялаш усули унда фойдаланилган қурилма 
турига қараб икки турга: уланган(connected) ва уланмаган (unconnected) 
бўлинади. 
Уланган қурилмаларга асосланган икки факторли аутентификациялаш 
усулида тўғридан-тўғри боғланган қурилма орқали маълумот қабул 
қилинади. Масалан, USB ѐки Bluetooth асосида уланган қурилмалар. 
1,2
Stamp Mark. Information security: principles and practice. 244 – с. 
3
Stamp Mark. Information security: principles and practice. 252 – с. 

---

III. НАЗАРИЙ МАТЕРИАЛЛАР
55 
Уланмаган 
қурилмаларга 
асосланган 
икки 
факторли 
аутентификациялаш усулида фойдаланувчи қурилма ва аутентификация 
тизими орасида жойлашади. 
Қуйида икки факторли аутентификациялаш усулари келтирилган: 
– бир мартали парол ҳосил қилиб берувчи қурилмаларга асосланган;
– бир мартали парол ҳосил қилиб берувчи дастурий воситага асосланган;
– терминал (компьютер, мобил телефон ва ҳ.к.) хусусиятига асосланган;
– TAN (Transaction Authentication Number) рўйхатига асосланган;
– SMS токенларга асосланган;
– смарткарталар ва чип ўқувчи қурилмаларга асосланган;
– махсус хотирага эга USB асосланган;
– биометрик хусусиятларга асосланган ва ҳ.к.