Oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya

Savol  va  topshiriqlar
1.  Eshitishida  nuqsoni  bo‘lgan  bolalar  va  soglom   bolalarning 
emotsional  doirasi  rivojlanishida  qanday  o‘ziga  xos  xususiyatlari 
mavjud?
2.  Eshitishida nuqsoni boigan bolalar emotsional doirasiga ta ’sir 
etuvchi  omillarni  tavsiflang.
3.  Eshitishida  nuqsoni  boigan  bolalarning  ijtimoiy  va  axloqiy 
tuyg‘ular ini  shakllantirishda  qanday xususiyatlar kuzatiladi?
7.3.  Eshitishida  nuqsoni  bo‘lgan  bolalar  faoliyat jarayonining
o‘ziga  xosligi
Eshitishida  nuqsoni  boigan  bolalar  faoliyatida  uning  atrofdagi- 
larga  faol  munosabati  namoyon  boiadi.  Faoliyat  ixtiyoriy  harakat- 
lar  vositasida  amalga  oshuvchi  holatlardan  tarkib  topadi.  Inson 
o‘z  harakatlarini  sezgi  va  idrok  asosida  nazorat  qiladi.  Shu  sababli 
normal  rivojlanuvchi  bolada  harakat  nazoratida  katta  rol  eshitish- 
ga  beriladi.  Tovushlar,  ovozlarni  qabul  qilib  bola  harakatlarini  bir 
ritmliligi,  yaxlitligini  nazorat  qiladi.  Bunday  jarayonda  eshituv  va 
ko'ruv  sezgisidan  tashqari  kinestetik  sezgi-idrok  muhim  ahamiyat 
kasb  etadi.
Eshitishida nuqsoni boigan bola o‘z faoliyati,  harakatlari eshituv 
nazorati  yo‘qligi  sababli  aniq  bolm aydi.  Kar  bola  hayotida  eshi­
tuvchi  m a’lum  darajada  bosuvchi  taktil-vibratsion  sezgi  rivojlanib 
boradi.  Bola  vibratsiyalarga  ko‘ra  atrof-olam  haqidagi  dunyo  ha­
qida  bilimga  ega  b o la   boshlaydi.  Shunday  qilib,  taktil-vibratsion 
nazoratga  ko‘ruv  nazorat  qo‘shiladi.  Bu  kar  bolaga  o‘z  kinestetik 
sezgilarini  to liq   anglashga  yordam  beradi.  Kar  o‘quvchilar  ol- 
diga  qo‘yilgan  maqsad  va  uni  amalga  oshirish  yollarini  moslash- 
tirishga  qiynaladilar.  U lar  maqsadga  yetishish  sharoit  va  talablari 
mos  tahlil  qilishga  qiynaladilar,  faoliyatni  amalga  oshirish  rejasiga 
ega  bolmaydilar.  To‘siq  va  qiyinchilikka  duch  kelganda  eshitishida 
nuqsoni  boigan bolalar ularni  bartaraf etishga  harakat  qilmaydilar. 
Eshitishida  nuqsoni  boig an   bolalar  ayrim  faoliyat  turlarini  faqat
115

---

o‘qituvchi  ko'rsatmasi  yoki  taqlid  asosida  amalga  oshiradilar,  chun- 
ki  ular  mustaqil  harakatlarning  ketma-ketligini  aniqlay  olmaydi­
lar.  Xususan,  amaliy  ishlarda  master  faoliyatini  kuzatib,  kar  bola 
uning  harakatlarini  ketma-ketlikda  bajara  olmaydi.  Faoliyatning 
to‘liq  maqsadga  qaratilmaganligi  tanqidiy  yondashuvning  yuzaga 
kelmasligiga  olib  keladi.  Kar  o'quvchilarning  ta’lim-tarbiyasida 
ularda  ko'ruv,  taktil-vibratsion  va  kinestetik  nazoratni  shakllanti- 
rish talab  etiladi.  Bunday nazorat jismoniy tarbiya,  mehnat  va  rasm 
darslarida  shakllantiriladi.  Kar  o'quvchilar  faoliyatini  nazorat  etib, 
o'qituvchi bolalarga o'z faoliyatini anglashni,  ishning har bosqichida 
maqsad va  usullarni moslashtirishni  o'rgatadi.  Kar o'quvchilarni o'z 
faoliyatini  rejalashtirish  va  o'zini  nazorat  etishga  o'rgatish  muhim- 
dir.