Oldingi tahrirga qarang

Tabiiy tolalar haqida umumiy ma`lumotlar
Tabiiy tolalar inson hayotida ko`p asrlardan buyon foydalanilib kelinadi.1 Tabiiy tolalami chidamliligi, uzoq muddat foydalanilishi va tashqi ko`rinishini yaxshilash ishlari uzoq tarixga ega. To`qimachilik buyumlarini qoida tayyorlashda tolani bo`yash qadimdan foydalanilganini misol bo'lishi mumkin. Tabiiy bo`yoqlar bilan bo`yash inson sivilizatsiyasi kabi keksa hisoblanadi. Hozirgi kunda tabiiy tolalami tuzilishi va kimyoviy tarkibini o`rganish xamda ulaming kimyoviy va fizik xususiyatlarini oshirish maqsadida ilmiy izlanishlar va tajribalar olib borilmoqda. Tabiiy tolalami xususiyatlarini oshirish usullaridan odatda namlash ishlatiladi. Bunda kimyoviy modda suv bilan reaksiyaga kirishib tola suv bilan to`yinadi. Bu reaksiyalar, foydalanishda bir xil bo`lmaydi. Tolaga namlikni kirib borishi katta amaliy ahamiyatga ega. Tabiiy tolalarni xususiyatlarini yaxshilashda fizik usuldan foydalanish mumkin. Tabiiy tolalami xususiyatlarini yaxshilashda plazma, qisqa razryadni nam kimyoviy jarayonda ishlov berish usulidan foydalanish mumkin. Tolaga kimyoviy ishlov berishda ko`picha turli moddalardan foydalaniladi. Tolaga kimyoviy ishlov berish uning fizik yoki kimyoviy xususiyatlarini yaxshilash maqsadida amalga oshiriladi. Bu tolalarga jun, paxta, va o`simlik tolalari kiradi. Paxta tabiiy tolalardan eng zaruri hisoblanib, dunyo bozorida tolaga bo`lgan ehtiyojning 40% ni tashkil qiladi. Paxta tolasi boshqa o`simliklar kanop, zig`ir va boshqa, tolalariga nisbatan bitta to`qimadan asosan sellyulozadan iborat bo`ladi. Paxta chigit va uning sirtida joylashgan toladan iborat bo`lib, paxta tolasi o`sish jarayonidasilindirik shaklda bo`lib bir uchi yopiq va ikkinchi tomondan chigitga birikkan bo`ladi. Tola chigitdan ajratilgandan keyin tola quriydi va buralgan lenta shaklida bo`ladi (2-rasm). Paxta tolasini sifatini yaxshilash maqsadida kimyoviy ishlov berish usulini qoilanilishini tarixi uzun boiib, bu usuldan boshqa sellyulozali tolalarga ishlov berishda ham ishlatilgan. Tolani tashqi ko`rinishini va mustahkamligini yaxshilash maqsadida oqartirish va bo`yash jarayonlari amalga oshiriladi. Mamlakatimiz azaldan o`zining iqlimi, serunum tuprog`i, yer osti va yer usti boyliklari bilan mashhur bo`lib kelgan. Bugungi kunda ham 0`zbekistonda yetishtirilayotgan qishloq xo`jaligi mahsulotlari jahon bozori peshtaxtalarida o`ziga xos o`rin egallaydi. Buni birgina paxtachiligimiz misolida ham ko`rishimiz mumkin. Hozirda mamlakatimizda har yili 3,2-3,3 million tonna paxta xomashyosi yetishtirilib,undan olingan sifatli tolaning 50 foizdan ortig`i xorijga eksport qilinmoqda. Bunday muvaffaqiyatga erishishning asosiy omili hukumatimiz tomonidan sohaga berilayotgan doimiy e`tibor va ayniqsa, iqtisodiy imtiyozlar, fan va texnika yutuqlari hamda ilg`or texnologiyalarni joriy etish, fermerlik harakatiga katta yo`l ochilishi hisoblanadi. Bosqichma-bosqich olib borilayotgan islohotlar tufayli fermer xo`jaliklarining moddiy texnika bazasi yildan-yilga mustahkamlanib bormoqda.