Okeanlar tabiiy geografiyasi 1-mavzu: dunyo okeani tabiatining asosiy xususiyatlari. Reja

3-MAVZU: ATLANTIKA OKEANIGA UMUMIY TABIIY GEOGRAFIK TAVSIF. TINCH OKEANI SUVLARI: SHO’RLIGI, HARORATI, OQIMLARI VA XALQ XO’JALIGIDAGI AHAMIYATI.

Reja:

1. 
   Geografik o‘rni va chegaralari.
   
2. 
   Tekshirilish tarixi
   
3. 
   Dengizlari va orollari
   
4. 
   Okean tagi relefi va geologik tuzilishi.
   
5. 
   Iqlimi va suvlari
   
6. 
   Oqimlari
   
7. 
   Organik dunyosi.
   
8. 
   Okeanning tabiat zonalari.
   
9. 
   Okeanning xalq xo’jaligidagi ahamiyati.
   

Atlantika okeani barcha okeanlar o‘rtasida maydonining kattaligi jihatidan ikkinchi o‘rinda turadi. Uning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri shimoldan janubga qarab juda katta (16 OOO km) masofaga cho‘zilganligidir. Okeanning eng keng joyi(13 ming km) mo‘’tadil va subtropik kengliklardagi dengizlarning materiklar ichkarisiga kirib borgan joylarga to‘g‘ri kelib, Meksika qo‘ltig‘ining g‘arbiy qirg‘og‘idan Qora dengizning sharqiy qirg‘og‘igacha bo‘lgan oraliqdadir. Eng qambir joyi esa 2830 km bo‘lib, San-Roke burni va Afrika qirg‘og‘i oraligidadir. Maydoni 91,5 mln km2 ga teng. O‘rtacha chuqurligi 3597 m. Suv hajmi 329,7 mln km3. Atlantika okeanini g‘arbda Shimoliy va Janubiy Amerika qirg‘oqlari, sharqda Yevropa va Afrika qirg‘oqlari o‘rab turadi. Janubi-g‘arbda u Tinch okeani bilan va janubi-sharqda Hind okeani bilan tutashgan. Shimolda Atlantika okeani Kanada arxipelagilari va Norvegiya dengizi orkali Shimoliy Muz okeani bilan bog‘langan. Janubda Antarktida bilan chegaralanadi.

Atlantika okeani uzoq yillar davomida turli xil nomlar bilan atalib kelindi. Strabon davridan boshlab Atlantika okeani haritalarda G‘arbiy okean deb nomlangan. Ruf Fest Aviyen (IV asr) uni Atlantika okeani deb atagan. Arxiyepiskop Medblanskiy (Amvrosiy, IV asr) okeanning sharqiy, Ispaniya va Shimoliy Afrika qirg‘oqlarini yuvib turuvchi qismini Gaditan dengizi degan. O‘rta Osiyolik qomusiy alloma Abu Rayxon Beruniy (XI asr) Atlantika okeanini «Mudhish dengiz» nomi bilan ta’riflagan bo‘lsa, arab geografi va sayyohi Abu Abdulloh Idrisiy (XII asr) "Qorong‘ilik dengizi" nomi bilan shohnoma yozgan. Atlantika okeani nomi birinchi bor 1507 yilda Vald Zemyuller tomonidan to‘zilgan haritalarda berilgan. Bu nom o‘sha davrdan boshlab barcha manbalarda keng qo‘llanilib kelinmoqda. Atlantika okeanining qirg‘oq chiziqlari shimolda, ayniqsa YYevropa va Shimoliy Amerika sohillarida kuchli parchalanganva murakkab shakllarni hosil qiladi. Janubiy yarimsharda esa, Afrika va Janubiy Amerika sohillarida qirg‘oq chiziqlari ancha sodda, kam parchalangan.