Оила психологияси

23.  ASSOTsIATsIYa  —  psixik  hodisalarning  o’zaro  bog’lanishi  bo’lib,  ma’lum  qonunlar  bo’yicha 
tarkib  topadi  (jumladan,  fazodagi  yondoshlik,  xronologik,  o’xshashlik,  qarama  -qarshilik  va 
boshqa assotsiatsiyalar). 
24.  PSIXIKA - yuksak darajada tashkil topgan materiya (miya)-ning ob’ektiv borliqni aks ettirish va 
shuning asosida  shakllangan  psixik obrazlar  orqali  maqsadga muvofiq  sub’ektning  faoliyati va 
uning xatti-harakatlarini boshqarishdan iboratdir. 
25. REFLEKSIYa  -  kishi  bilimlarining  o’z-o’ziga,  o’zining  ichki  olamiga,  psixik  sifatlari  va  psixik 
holatlariga  qaratilishidir. 
26. STIMUL - retseptorlarda qo’zg’alishni vujudga keltiradigan tashqi ichki ta’sirdir. 
27. FAOLLIK  -  tirik  materiyaning  umumiy  xususiyati  bo’lib,  tevarak-atrofdagi  muhit  bilan  o’zaro 
ta’sirda  bo’lishda  namoyon  bo’ladi.  Psixik  faollik  bu  o’zaro  ta’sir  etishda  psixik  obraz  yarata 
olish qibiliyatining mavjudligi va shu asosda faollik ko’rsatish bilan xarakterlanadi. 
28.  ANKETA— oldindan tayerlangan savollar asosida javob olish uchun tayyorlangan varaka.    
29.  AUTOGEN  MAShQ—  o’z-o’zini  ishontirish  va  o’z-o’zini  idora  qilishga  asoslangan 
psixoterapevtik usul. 
30.  BIOGRAFIK  METOD  —  kishini  uning  tarjimai  holi  bilan  bog’lik,  bo’lgan  xujjatlar  orqali 
o’rganish usuli. 
31.  VALIDLIK  -  psixologik  tadqiqotda  olingan  natijalarning  ob’ektiv  tashqi  mezonlarga  mos 
kelishi. 
32.  GENETIK METOD — psixik holatlarning paydo bo’lishi va ularning quyidan yuqoriga qarab 
rivojlanishi jarayonini o’rganish usullari. 
33.  DETERMINIZM  — tabiatdagi barcha  narsalar, shu jumladan  psixik  hodisalarning  ro’y  berishi 
ob’ektiv sabablar va qonunlar bilan belgilanadi deb qarash. 
34.  YoSh  PSIXOLOGIYaSI  —  peixologiya  fani  tarmoklaridan  bo’lib,  turli  yoshdagi  odamlarning 
psixologik xususiyatlarini o’rganadi. 
35. KUZATISh  —  psixologiya  metodlaridan  bo’lib,  kishining  xatti-harakatlarida  namoyon  bo’ladigan 
turli hodisalarni hisobga olish va sub’ektiv psixik hodisalar to’g’risida fikr olishdan iborat. 
36. LABORATORIYa  EKSPERIMENTI  -  psixologiya  metodlaridan  bo’lib,  tekshiruvchiga  ta’sir 
etadigan barcha omillar kat’iy nazorat kilgan holda sun’iy sharoitda olib boriladi. 
37.  SOTsIOMETRIYa  -  J.  Moreno  tomonidan  tavsiya  etilgan  bo’lib,  o’zaro  munosabatlar  tuzilishi 
bilan  psixologik  qovushuvchanlikni  aniqlash  maqsadida  guruh  va  jamoalardagi  shaxslararo 
munosabatlarni o’rganishdan iborat psixologik tadqiqot metodi. 
38.  SUN’IY  AQL—  bironta  odam  yoki  bir  gurux  kishilar  bajara  oladigan  murakkab  aqliy 
funktsiyalarni bajaradigan sun’iy yaratilgan qurilma. 
39.  O’Z-O’ZINI  KUZATISh  -  bunda  sub’ektning  o’z  psixik  holatlari  bilan  o’z  xatti-harakatlarini      
o’rganishdan iborat metod. 
40.  ShAXSIY MUNOSABAT — psixologiya koidalaridan bo’lib, odamga shaxs tariqasida, uning     
41. voqelikni aks ettiruvchi va barcha psixik hodisalarni belgilab beruvchi sistema ekanligini       
42.  tushungan xolda yaqindan yondashish. 
43.  MEHNAT — odamning ma’lum maksadga, o’z ehtiyojlarini kondirish uchun  borliqni bilish va uni 
qayta ko’rishga, moddiy va ma’naviy boyliklarni yaratishga yo’naltirilgan faolliyat. 
44.  ODATLAR — bajarilishi kishining ehtiyojiga aylanib qolgan xatti-harakatlar yoki xulq-atvor. 
45.  O’YIN  —  faoliyat  turlaridan  biri  bo’lib,  bu  bolalarning  kattalar  faoliyatini,  ularning  ish-
harakatlarini, kishilar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarni  aks  ettirishda  ifodalanadigan  va  tevarak-
atrofdagi borliqni bilishga qaratilgan faoliyat. 
46.  O’QIB  -  O’RGANISh  —  shaxsning  bilim  va  faolliyat  usullarini  egaplash  hamda  uni  mustahkam 
esda saklab kolish jarayoni. O’kish — har kanday faoliyatning zaruriy qismlaridan bo’lib, sub’ektni 
o’zgartirish jarayoni hamdir. 

---

 
131 
47.  FAOLIYaT— insongagina xos, ong bilan boshqariladigan, ehtiyojlar tufayli paydo bo’ladigan va tashqi 
olam bilan kishining o’z-o’zini bilishiga, uni qayta ko’rishga yo’naltirilgan faolligi. 
48.  DEPRESSIYa  —  tushkunlik  kayfiyati  bo’lib,  bu  kishida  intilishlarning  susayishi, 
harakatlarning tormozlanishi bilan bog’liq ravishda yuzaga keladigan ruqiy holat. 
49.  IRONIYa — kishiga nisbatan mutlaqo ijobiy, hatto ma’qullovchi harakterga ega bo’lgan istexzo 
aralash nozik munosabati. 
50.  KAYFIYaT - birorta emotsiyaning barqaror kechishi. 
51. AFFEKT  (lot.  ruhiy  his-hayajon)  —  irodaviy  nazoratni  yo’qotgan  holda  tez  va  kuchli  paydo  bo’lib, 
shiddat bilan o’tadigan qisqa muddatli emopional holat. 
52.  YoSh  DAVRI  INQIROZLARI  (  grekcha  -  burilish  payti)  -bir  yosh  davridan  ikkinchi  yosh 
davriga o’tishdagi to’qnashuvli vaziyat. 
53.  ZEHN  —  shaxes  maxsus  qobiliyatlarini  tarkib  toptirish  va  rivojlantirish  uchun  asos  bo’ladigan 
anatomik-fiziologik imkoniyat. 
54.  IRSIYaT  -  organizm  xususiyatlarining  ota-onada  tarkib  topib,  mustah.kamlanib,  keyingi 
avlodga o’tish jarayoni. 
55. INDIVIDUALLIK-  har  bir  insonni  boshqa  insondan  farqlab  turuvchi  xususiyatlar  yig’indisi, 
shaxsning o’ziga xos xususiyatlari. 
56. KASB-HUNAR  KONSULTATsIYaSI  -  jamiyat  ehtiyoji  va  yoshlarning  qiziqish  va 
iste’dodlariga qarab turli kasblar haqida ilmiy tashkil etilgan ma’lumotlarni berish. 
57. KASB-HUNARGA  YO’NALISh  BERISh-  yoshlarning  ishga  joylashishda  xoxishi,  qiziqishi, 
shakllangan qobiliyati, layoqatiga qarab psixologik, pedagogik va tibbiy tadbirlarni o’tkazish. 
58.  QIZIKISh  (ahamiyatga  ega  bo’lib  - kishining  bilish ehtiyojlarini  emotsional  namoyon  o’lishi  bilan 
bog’liq motiv. 
59.  HAYoL  -  mavjud  tasavvurlarimizga  asoslanib,  avval  idrok  qilinmagan,  turmush  tajribamizda 
uchramagan narsa va hodisalarning obrazlarini yaratishdan iborat bo’lgan ongli faoliyat. Hayol  inson 
ijodiy faoliyatining asosidir. 
60. XARAKAT - maqsadga munofiq yo’naltirilib, ongli ravishda amalga oshiriladigan harakatlar yig’indisi, 
ongli faoliyat tarkibiy qismlari va motivlaridan biri. 
61. IQTISODIY  -  uy  xo’jaligini  yuritish,  oila  a’zolarining  moddiy  va  ma’naviy 
ehtiyojlarini  samarali  qondirilishini  ta’minlash.  Farzandni  dunyoga  keltirish  va 
voyaga etkazish jarayonida oilaning jamiyatga keltiradigan iqtisodiy foydasi.  
62. REPRODUKTIV  -  jamiyatning  biologik  uzluksizligini  ta’minlash,  bolalarni 
dunyoga keltirish. 
63. TARBIYAVIY  -  madaniy  merosni  avloddan  avlodga  uzatish,  yosh  avlodni 
tarbiyalash jamiyatning madaniy merosini saqlab turish. 
64. KOMMUNIKATIV - oila a’zolarining muloqotga va o’zaro tushunishga bo’lgan 
ehtiyojini qondirish. 
65. REAKTIV - o’zaro jismoniy, moddiy,ma’naviy va psixologik yordam ko’rsatish, 
bir-birining  salomatligini  mustahkamlash,  oila-a’zolarining  dam  olishini  tashkil 
etish vazifasi. 
66. FELITSITOLOGIK  -  shaxsiy  baxtga  erishishga  intilish  (felitsito-italyancha 
baxt). Insonning tom ma’nodagi baxtga erishishida oilaning tutgan o’rni. 
67. REGULYATIV - boshqaruv, yosh avlodni ijtimoiy nazorat qilish va kattalarning 
ma’naviy-ahloqiy, seksual hulqini nazorat qilish va boshqarish. 
68. RELAKSATSIYA  VA  PSIXOTERAPEVTIK  -  kasb  faoliyatida  sarflagan  kuch 
quvvatini  oilada  qayta  tiklash  va  emotsional  zo’riqishlar,  ruhiy  tanglik, 
stresslarning oldini olish. Ruhiy zo’riqishlarni bartaraf etish. 
69. EROS  —  kuchli  sevgi-muhabbat  hislari  bo’lib,  bu  hislar  asosida  yotgan  motiv 
muhabbat obektiga jismoniy ega bo’lish. Bunda jinsiy intilish etakchilik qiladi.  
70. LYuDUS — sevgi hislarini unchalik chuqur bo’lmagan muhabbat o’yini sifatida 
idrok qilinadigan, sevgi hislari obekti oson almashishi mumkin bo’lgan turi.  
71. STORGE  —  tashqi  ko’rinishidan  kuchli  ifodalanmagan,  ammo  ishonchli 
muhabbat — do’stlik turi.  

---

 
132 
72. PRAGMA (LQS) — lyudus va storgelardan iborat doimo ong nazoratida bo’lgan, 
sevgan  shaxsining  manfaatlarini  ko’zlagan  maqsadlari  asosida  yuzaga  kelgan 
sevgi hislaridir.  
73. MANIYa (EQL) — eros va lyudusdan iborat bo’lib, sevgan kishi sevgi obektidan 
tobeligi  bilan  xarakterlanadi.  Ammo  eros  va  lyudusdan  bu  turning  farqi  sevgan 
shaxsda o’ziga ishonch hislari etarli bo’lmaydi.  
74. AGAPE  (EQS)  —  eros  va  storgelar  yig’indisidan  iborat  kuchli  ifodalanadigan 
sevgan  kishi  muhabbat  obektiga  hamma  narsasini  va  hatto  o’zini  ham 
bag’ishlashga  tayyor  bo’lgan  hislar  turi  va  hokazo.  Kuzatishlarga  ko’ra 
erkaklarning sevgi muhabbat hislarida ko’proq qismini eros va lyudus, ayollarda 
esa pragma, storge va maniya turlari tashkil etadi.