Odilqoriyev X. T

O‘z xatti-harakatlarini amalga oshirish yuzasidan bo‘lgan huquqiy vakolatlar. Bunga misol: mulkdor o‘ziga tegishli mulkka nisbatan egalik qilish, foydalanish va tasarruf etish huquqlariga ega ekanligidir; o‘z ha-

rakatlarini sodir etish huquqi qonunchilik normalari yoki boshqa shaxslarning subyektiv huquqlari bilan cheklanishi mumkin.

O‘zgalarning xatti-harakatiga bo‘lgan huquqiy vakolat. Bunda

subyektiv huquq javobgar shaxs tomonidan muayyan harakatlar sodir etilgan taqdirdagina amalga oshadi. Masalan, qarz shartnomasi bo‘yicha pulni qay- tarishni talab etish huquqi.

Talab tarzidagi huquqiy vakolat. Bu vakolatli davlat organiga muro-

jaat etib, muayyan majburiyatning bajarilishini talab etish imkoniyatidir. Masa- lan, sudga murojaat etib, aliment to‘lanishini talab qilish huquqi. Shunday qilib, subyektiv huquqning amalga oshishi huquqiy vakolat egasi bo‘lgan shaxsning ixtiyori, istagi va irodasiga bog‘liqdir.

Subyektiv huquq hamisha erkinlik (ozodlik) bilan uzviy bog‘liq. U – erkinlik me’yori. Mabodo, erkinlikning bu me’yori nolga teng bo‘lsa, har qan- day munosabat o‘zining huquqiy tabiatini yo‘qotadi¹. Basharti, subyektiv huquq o‘zga shaxs yoki tashkilot tomonidan buzilsa, huquqiy vakolat egasida buzil- gan huquqini muhofaza etilishini talab qilib, murojaat etish imkoniyati paydo bo‘ladi. Mazkur vaziyatda davlatning huquqni qo‘riqlash faoliyati namoyon bo‘ladi.