Odilqoriyev X. T

3-§.
Davlatning asosiy belgilari

Yurisprudensiyada davlat belgilari masalasi huquqshunos olimlarning doimiy tadqiqot obyekti bo‘lib kelgan. Zero, davlat

jamiyatning siyosiy tizimiga kiruvchi boshqa tashkilotlardan o‘ziga xos bir qator belgilari bilan farq qiladi. Olimlarning davlat belgilari xususidagi fikr- mulohazalari, dunyoqarashlari va yondashuvlari turlichadir.

«Oila, xususiy mulk va davlatning kelib chiqishi» nomli asar muallifi –

F. Engels davlatning asosiy belgilari sifatida aholining hududiy bo‘linishi, ommaviy-siyosiy hokimiyat hamda soliqlar tizimining joriy etilishini ko‘rsatib o‘tgan. G.F. Shershenevich ham shunga o‘xshash uch belgi: «a) odamlarning birlashuvi; b) ular ustidan hukmronlik qiluvchi hokimiyat; v) shu hokimiyat ta’sir doirasidagi hudud»ni sanab o‘tgan.

Z.M. Islomov o‘z asarlarida davlatning umume’tirof etilgan belgilari sifa- tida fuqarolik, suveren hokimiyat, yuridik kuchga ega bo‘lgan qonunlar, davlat funksiyasini bajarish uchun lozim bo‘lgan moddiy vositalar, mamlakatda qo- nuniylik va huquqiy-tartibotni o‘rnatuvchi huquqni muhofaza qiluvchi organlar (sud, prokuratura, politsiya va h.k), hududiy yaxlitlikni ta’minlovchi qurolli kuchlarni sanab o‘tadi¹.

Ba’zi ilmiy adabiyot va darsliklarda davlatning asosiy belgilari sifatida davlat suvereniteti, davlatning nomi, bayrog‘i, gerbi, poytaxti va konstitutsiyasining mavjudligi ham qayd etilgan. Biroq, bunday fikrlarni quvvatlab bo‘lmaydi. Dav- lat bayrog‘i, gerbi, madhiyasi belgi-xususiyat emas, balki davlatning ramzlari- dir. Davlatning nomi uning mavjudligi va mohiyatini belgilaydigan omil emas. Davlatning poytaxti ham o‘zgarib turishi mumkin. Va nihoyat, konstitutsiya ham davlatning mavjudlik sharti emas. Masalan, Buyuk Britaniyaning konsti- tutsiyasi yo‘q, ammo u davlatlik sifatlarini yo‘qotgan emas. Konstitutsiyalar paydo bo‘lgunga qadar ham davlatlar mavjud bo‘lgan.

Davlat belgilari xususida huquqshunos olimlarning fikr va mulohazalari, yondashuvlari turli-tumanligi fanni boyitishga va bu sohadagi bilimlarni

¹ Qarang: Islomov Z.M. Davlat va huquq nazariyasi. – T., 2007. – 180–181-betlar; Davlat va huquq nazariyasi // professorlar Х.B. Boboyev va H.T. Оdilqoriyevlarning umumiy tahririda. – T., 2000. – 76-bet.

rivojlantirishga xizmat qiladi. Zero, fandagi ilmiy yangiliklar o‘zaro ilmiy bahs va munozaralar natijasida shakllanadi.

Davlatning asosiy belgilari, uning jamiyatdagi turli nodavlat tashkilot- lar, ijtimoiy-siyosiy tizimning boshqa qismlaridan farqlarini ochishga imkon beruvchi jihatlari hisoblanadi. Davlatning belgilari sifatida kishilik jamiyati uyushgan davlat tashkilotining barqaror, qat’iy umurtqasini ifodalovchi jihat- lari maydonga chiqadi. Ular jamiyat rivoji bilan hamohang tarzda mazmunan boyib boradi, eski funksiyalar barham topib, yangi idoraviy tuzilmalar va funk- siyalar vujudga kelaveradi.

Davlatni boshqa jamoat tashkilotlaridan ajratib turuvchi asosiy belgilari hudud, fuqarolar, ommaviy hokimiyat, yagona soliq tizimi kabilar bo‘lib, maz- kur belgilarsiz davlat muayyan mavjudlik kasb eta olmaydi.

Aholining hududiy uyushishi va shu xudud chegaralarida omma-