Odilqoriyev X. T

3-§.
Huquqni qo‘llash – huquqni amalga oshirish shakli sifatida

O‘z ahamiyatiga ko‘ra huquqni qo‘llash huquqiy tartibga solishning huquq ijodkorligi- dan keyin ikkinchi o‘rinda turuvchi muhim institutdir. Qonunda belgilangan maxsus tarzda chiqariladigan qarorlar yuridik norma-

larni hayotga tatbiq etishni ta’minlovchi, ularni o‘z hukmi bilan mustahkamlov- chi yuridik kuchga ega va xulq-atvorning qonuniy vositasi bo‘lib xizmat qiladi.

Huquqni qo‘llash quyidagi xususiyat va belgilarga ega:

1. 
   davlat hokimiyatini amalga oshirish vakolati berilgan organlar yoki mansabdor shaxslar tomonidan amalga oshiriladi;
   
2. 
   individual xususiyatga ega bo‘ladi;
   
3. 
   muayyan huquqiy oqibatlar – subyektiv huquqlar, majburiyatlar, javob- garlikni keltirib chiqaradi;
   
4. 
   maxsus belgilangan protsessual shakllarda amalga oshiriladi;
   
5. 
   yuridik ahamiyatli alohida qaror chiqarish yo‘li bilan yakunlanadi.
   

Huquqni qo‘llash huquqni amalga oshirishning bosh funksiyasi – huquqiy tartibga solish jarayonida davlat majburlovidan foydalangan holda yuridik ta’minlash faoliyatining zarurligini ifodalaydi. Huquqni qo‘llash bo‘yicha max- sus faoliyatga bo‘lgan ehtiyoj asosan davlat majburlovidan foydalanish zaru- rati bilan belgilanadi. Huquq sohasida davlat majburlovi qonuniylik rejimi sha-

roitida o‘z-o‘zidan amalga kiritilmaydi. Huquq normalari davlat majburlovini qo‘llash imkoniyatinigina nazarda tutadi. Amalda u vakolatli organlar tomoni- dan qo‘llanilishi lozim. Bu organlar davlat majburlov choralaridan foydalanishning qonuniyligi, o‘rinliligi va maqsadga muvofiqligini tekshirishlari, zarur hollarda qonunda nazarda tutilgan doirada ularni muayyanlashtirishlari, ularni qo‘llash tartibini belgilashlari, ya’ni individual-huquqiy tartibga solishni amalga oshirishlari shart.

Shuningdek, huquqni qo‘llash huquqiy tartibga solish jarayonida (qat’iy qonuniylik sharoitida) davlat majburlovini amalga oshirishning birdan-bir yo‘li hisoblanadi. Bu huquqni amalga oshirishning huquqni qo‘llash amal qiladigan barcha shakllariga – foydalanish, rioya etish va bajarishga taalluqlidir.

Huquqiy tartibga solishni ta’minlovchi faoliyatni va shu munosabat bi- lan davlat majburlovining qo‘llanilishini belgilovchi haqiqiy holatlar qatoriga, odatda, quyidagilar kiradi: a) subyektiv huquqni amalga oshirishga monelik qi- luvchi holatlarning mavjudligi, yuridik majburiyatlarni bajarmaslik; b) yuridik javobgarlikka tortishni talab qiluvchi huquqbuzarlik sodir etilishi.

Hokimiyatning qonunchilik va ijro tarmoqlariga mansub organlari yozil- gan huquq normalariga asosan ish ko‘rishlari lozim. Huquqni qo‘llash – huquq ijodkorligi yoki ma’muriy organlarning davlat-hokimiyat vakolatlariga asoslan- gan yuridik normalarni hayotga tatbiq etish borasidagi harakatlaridir. Bu yer- da huquqiy tizimlarning o‘ziga xosligiga qarab muhim xususiyatlar mavjud bo‘lsa-da (avvalo, anglo-sakson guruhiga kiruvchi umumiy presedent huquqi tizimlari to‘g‘risida so‘z yuritilmoqda), biroq huquqni qo‘llovchi organ yozilgan huquqning davlat tomonidan belgilangan yoki qabul qilingan (tasdiqlangan) amaldagi yuridik normalari bilan ish ko‘radi.