Odilqoriyev X. T

Ommaviy va xususuiy huquq. Ta’kidlash joizki, jahon huquqiy

tizimlarining ko‘pchiligiga u yoki bu tarzda huquqning xususiy va omma- viy huquqqa ajratilishi xos. Xususiy huquq alohida shaxslarning ehtiyojini qondirish va manfaatini himoya qilishga qaratilgan bo‘lsa, ommaviy huquq esa, davlatning umumiy manfaatlarini muhofaza etadi. Xususiy va ommaviy huquqning shakllanishi qadimgi Rimga borib taqaladi. Unda jus publicum va jus privatum ajratilgan bo‘lib, ularga Rim yuristlari tavsif berishgan. Ma- salan, Ulpianning fikriga ko‘ra, ommaviy huquq Rim davlatining holatiga, maqomiga taalluqli «ad statum rei Romanae spectat»; xususiy huquq esa, alohida shaxslar foydasiga taalluqlidir «ad Singulorum itilitatem»¹. Huquq himoya etadigan manfaatlar mazmuni, xarakteri xususiy va ommaviy huquq

¹ Qаrаng: Новицкий И.Б. Основы Римского гражданского права. – М., 1972.
sohalarini ajratishning mezoni hisoblanadi. Ommaviy huquq doirasiga dav- lat manfaatini muhofaza etuvchi huquqiy normalar, xususiy mulk sohasiga esa, alohida shaxslar manfatini himoya qiluvchi normalar kirgan. Shunisi e’tiborga molikki, Rimda ommaviy va xususiy huquq ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishning xususiyatiga ko‘ra ancha farqlangan. Xususan, ommaviy huquq uchun jus publicum privatorum pactis mutari non protest, ya’ni om- maviy huquq normalari alohida shaxslarning kelishuvi bilan o‘zgartirilishi mumkin emas, degan tamoyil xos bo‘lgan. Bunday normalar imperativ nor- malar, deb atalgan. Ya’ni, so‘zsiz, majburiy, hokimona buyruq xususiyatiga ega bo‘lgan normalar.

Xususiy huquq uchun esa, vakolat beruvchi normalar xos bo‘lgan.