Odilqoriyev X. T

Davlatning mohiyati – uning eng muhim, barqaror belgi va xususiyat- lari, ichki aloqalari yig‘indisi. Mohiyat – qonuniyatni, qonuniy munosabatlarni, eng muhim tavsiflovchi jihatlarni anglashdir, ularning namoyon bo‘lishidir. Davlatning barcha belgi va xususiyatlari uning ijtimoiy vazifalari, bajaradi- gan funksiyalarida namoyon bo‘ladi. Davlatning asosiy ijtimoiy vazifasi in- sonlar o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish, jamiyatni boshqa- rishdan iborat. Hokimiyatning alohida tashkiliy shakli bo‘lgan davlat jamiyat oldida turgan vazifalarni bajarish bilan bog‘liq jarayonlarni boshqaradi. Davlat boshqaruvi – ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish va rivojlantirish maqsa- dida ularga qat’iy ta’sir o‘tkazishdir. Shu orqali davlat ijtimoiy taraqqiyotni yo‘naltirib turadi.

Davlat mohiyatida ikki jihatni nazarda tutish lozim. Birinchi holatda dav- lat boshqaruvi butun jamiyat manfaati yo‘lida amalga oshirilishi mumkin; ik- kinchi holatda esa, u alohida ijtimoiy guruh yoki alohida shaxs manfaati uchun amalga oshirilishi mumkin. Shunga ko‘ra, davlat yoki jamiyat irodasini ifoda etadi yoxud ayrim shaxs (ayrim guruh) irodasini aks ettiradi.

Demokratik yo‘nalishda rivojlanayotgan jamiyat o‘zining serqirra obyek- tiv ehtiyojlari davlatning diqqat markazida bo‘lishiga muhtojdir. Bu davlatning umumiy ijtimoiy funksiyalari kengayishi va rivojlanishiga olib keladi.

Yuqoridagi mulohazalarga xulosa qilib, davlatning hozirgi zamonaviy ta’rifini ifoda etishga harakat qilamiz. Davlat ommaviy-siyosiy hokimiyatning suveren-siyosiy tarzda hududiy tashkillashtirilganligi bo‘lib, u maxsus apparat vositasida o‘z azmu irodasini butun mamlakat uchun majburiy e’tirof ettira oladi.

Davlat – jamiyatning yagonaligi va yaxlitligini ta’minlaydigan siyo-

siy tashkilot bo‘lib, maxsus mexanizm (apparat) vositasida jamiyat ishlarini boshqaruvchi suveren ommaviy-siyosiy hokimiyat sifatida huquqqa umumiy

¹ Bu borada batafsilroq qarang: Оdilqoriyev Х.T., Chiniboyev Х.J. Davlat hokimiyati: mohiyati, funksiyasi va zamonaviy talqini. – T., 2015. – 6–29-betlar.

majburiy xususiyat baxsh etadi, fuqarolarning huquq va erkinliklarini, qonuniy- lik va huquqiy tartibotni kafolatlaydi.

Davlatning mohiyati xususida bir qancha ta’limotlar va yondashuvlar mavjud: elitar nazariya, texnokratik nazariya, markscha nazariya, umum- farovonlik davlati nazariyasi, demokratik (huquqiy) davlat nazariyasi. Ushbu yondashuvlarni alohida ko‘rib chiqaylik.