Odilqoriyev X. T. Davlat va huquq nazariyasi darslik toshkent «Adolat» 2018 uo‘K: 321. 01+340(075. 8)

Majburiyat yuklovchi normalar – ya’ni, qanday harakatlarni sodir etish lozimligini ko‘rsatuvchi normalar. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 50-moddasiga binoan, «Fuqarolar atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lishga majburdirlar». Yana bir misol: «O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati to‘g‘risidagi»gi konstitutsiyaviy qonunning 28-moddasiga ko‘ra, Prezident imzolashni rad etib, qayta ko‘rib chiqish uchun yuborgan qonun Senat a’zolari umumiy sonining kamida uchdan ikki qismidan iborat ko‘pchilik ovozi bilan ma’qullansa, uni Prezident o‘n to‘rt kun ichida imzolashga va e’lon qilishga majbur².
Man qiluvchi normalar – ya’ni, huquq subyektiga muayyan xatti-harakatlarni sodir etishini man qiluvchi normalar. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 57-moddasida «maxfiy jamiyatlar va uyushmalar tuzish taqiqlanadi», deb ko‘rsatilagan va bu qoida man etish xarakteriga ega.
Ba’zi huquq normalari ham vakolat beruvchi, ham majburiyat yuklovchi yoki man etuvchi xarakterga ega bo‘lishi mumkin. Masalan, Jinoyat-protsessual kodeksining 15-moddasi mazmuniga muvofiq, sud, prokuratura, tergovchi va surishtiruvchi jinoyat alomatlari hamda asoslari mavjud bo‘lgan taqdirda o‘z vakolat(jinoyat ishini qo‘zg‘atishga bo‘lgan huquq)lari doirasida jinoyat ishini qo‘zg‘atishlari shart³. Ushbu huquq normasi, bir tomondan, sanab o‘tilgan subyektlarga jinoyat ishini qo‘zg‘atishga vakolat bermoqda va ayni paytda, jinoyat ishini qo‘zg‘atishni ularga muqarrar ravishda majburiyat tarzida yuklamoqda.
Rag‘batlantiruvchi normalar – huquqiy munosabatlar subyektlari davlat va jamiyat manfaatiga foyda keltiradigan xatti-harakat variantlari uchun rag‘bat, imtiyoz belgilovchi normalar. Bunda o‘zining yuridik va ijtimoiy burchiga vijdonan, sidqidildan yondashgan va yaxshi natijalarga erishgan shaxslar uchun rag‘batlantirish choralari belgilanadi. Rag‘batlantiruvchi normalar kishilarni yuqori samara bilan mehnat qilish, ijodiy va ijtimoiy faollikka undovchi qoidalardir (masalan, Davlat mukofotlari to‘g‘risidagi qonun, ilg‘orlarni taqdirlash qoidalari va hokazo).