Одилхон қори Юнусхон ўғли ҚЎшничилик ҳАҚлари ва одоблари

“Эй 
мўминлар, (сизлардан бўлган) бир қавм (бошқа) бир 
(мўмин)
 қавм устидан масхара қилиб кулмасин – 
эҳтимолки, (ўша масхара қилинган қавм) улардан 
яхшироқ бўлсалар. Яна (сизлардан бўлган) аёллар 
ҳам (бошқа мўмина) аёллар устидан (масхара қилиб 
кулмасинлар)
 – эҳтимолки, (ўша масхара қилинган 
аёллар)
 улардан яхшироқ бўлсалар
32
”. 
4. Қўшнининг сирларини фош қилиш. Қўшни 
қўшнисига нисбатан одамларнинг энг яқинидир. 
Шу боис у одатда қўшнисининг сир-асрорларидан 
ҳаммадан кўра кўпроқ воқиф бўлади. Шундай экан, 
бу имтиёзни суистеъмол қилганча, қўшнининг 
сирларини очиб, обрўсини тўкиш ва пардасини 
йиртиш номардлик ва пасткашлик ҳисобланади. 
Бундай хатти-ҳаракат қўшнига азият етказади. 
Олижаноб одамлар қўшниларининг сирларини 
очмайдилар, борликларида ҳам, йўқликларида ҳам 
қўшниларининг “пардасини” йиртмайдилар. Имом 
Ибн Абдул-Барр Яҳё ибн Закариё исмли кишидан 
қуйидаги ривоятни нақл қилади: бир куни Имом 
Молик ибн Анас раҳматуллоҳи алайҳи кўчада 
кетаётиб, Муслим шоирнинг қуйидаги шеърини 
хиргойи қилиб айтаётган яллачи аёлга дуч келди. 
У шундай дер эди: 
Сен менинг синглимсану, қўшним муқаддас «ҳурмати», 
Менга вожиб - сақламоқ ҳамсоялик ҳақ-ҳурмати.
Чиқса гар қўшним сафарга, хотири жам, негаким, 
Сақлагум асрорини, этгум адо бор ҳожати.
Мен учун бирдек эрур: очиқму қўшним пардаси, 
Ёки ёпиқ ҳолдадур, маҳкам тутилган чиммати
32
Ҳужурот сураси: 11-оят

---

79
Бу шеър тўлалигича қўшни ҳурматини 
сақлаш хусусида таъсирли ифодадан иборат. 
“Сен синглимсан” дея қўшнининг аёлини ўзига 
сингилдек тутиши, бинобарин, хожаси уйда 
йўқлигида ҳам унга кўз олайтиришни хаёлига 
келтирмаслигини таъкидламоқда. Шунингдек, 
“Қўшним “ҳурмати”сан” дея шоир сўз ўйини 
қилади. Бу ўринда “ҳурмат” деган сўзни тўғридан-
тўғри ўзбекча ҳурмат маъносида тушуниш ҳам 
мумкин. Шунингдек, ундан бироз чуқурроқ 
маъно ифодаланган бўлиши ҳам мумкин. Гап 
шундаки, араб тилида “ҳурмат” деганда бир 
кимсанинг ўта дахлсиз, бегоналарга яқинлашиш 
ҳаром қилинган муқаддас нарсаси тушунилади. 
Ҳадисларда “Аллоҳнинг ҳурматлари” деган ибора 
бот-бот учрайди. Бунда Аллоҳ томонидан бузиш 
ва яқинлашиш ҳаром этилган нарсалар назарда 
тутилади. Шу боисдан ҳам араблар аёл кишини 
ҳам “ҳурма” деб атайдилар. Аслида бу сўзнинг 
охиридаги “т” ҳарфи тўхталганда ўқилмайдиган 
ҳарфдир. Демак, байтдаги “қўшним ҳурматисан” 
деганда қўшнимнинг ҳурматланган, дахлсиз 
этилган жуфти ҳалолисан, деган маънони чиқариш 
ҳам мумкин. Шеър сўнгида шоир:
“Мен учун бирдек эрур: очиқму қўшним пардаси, 
Ёки ёпиқ ҳолдадур, маҳкам тутилган чиммати”
дея қўшним уйи ҳимоясиз қолган бўлса-да, мен 
унинг чегарасини бузмайман, мен учун унинг уйи 
ҳимоялими-ҳимоясизми фарқ этмас, барибир унга 
тажовуз қилмайман ва сирларини фош этмайман, 
демоқчи... 

---

80
Имом Молик буни диққат билан тинглаб турди-
да, ёнидаги асҳобларига: “Оила аъзоларингизга мана 
шундай нарсалардан ўргатинг”, деди
33
.