Odam va hayvonlar fiziologiyasi

4.Baqani harakatsizlantirish uchun bosh yoki orqa miyasi shikastlantiriladi.
U ning uchun baqani doka salfetkaga yaxshi o’rab, chap qo’lini ismsiz barmoq va chinchaloq bilan uzatilgan keyingi oyo ini yengil qisib ushlanadi. So’ngra bosh va o’rta barmoq bilan baqaning boshi ikki tomondan ushlanadi hamda korsatkich barmoq bilan uni bir oz pastga bosadi (1 a-rasm). Barmoqlar to’g’ri qo’yilganida ensa suyak bilan birichi umurtqa o’rtasidagi chuqurcha yaxshi ko’rinadi. So’ngra chap q oi barmoqiarini qo’yib yubormasdan ignani bosh miyaga kiritiladi va uni turli tamonlarga aylantirib bosh miya shikastlantiriladi
Orqa miyani shikastlash uchun ignani 180° aylantirib umurtqa pog’onasi kanaliga kiritiladi. 10-15 daqiqadan so’ng tajriba o’tkazish boshlanadi.

Baqani fiksatsiyalash (a) va bosh miyasini shikastlantirish
Baqani igna yordamida po’kakli taxtachaga mahkamlab harakatsizlantiriladi va tili, ichak tutqich pardasi, oyoq suzgich pardalarini olib va to’rtburchakli teshikli taxtacha ustiga fiksatsiyalanadi .
MAVZU: BAQADA NERV-MUSKUL PREPARATINI TAYYORLASH.
QO‘ZG‘ALUVCHAN TO‘QIMALAR MIKROSTRUKTURASINI KUZATISH.
Ishdan maqsad. Ko‘ndalang-targ‘il, skelet, yurak, silliq mushaklari va asab to‘qimalarining tuzilishini gistologik preparatlar yordamida o’rganish.
Kerakli jihozlar: Mikroskop, ko‘ndalang-targ‘il, skelet, yurak, silliq mushaklari va asab to‘qimalarining gistologik preparatlar.
Nazariy tushuncha. Umurtqali hayvonlar va odamda uch turli muskul bor kavak organ devoriga kiradigan silliq muskullar, yurakning ko’ndalang targ’il muskullari va skeletning ko’ndalang targ’il muskullari. Bularning hammasi tuzilish va fiziolognk xossalari jihatidan bir-biridan farq qiladi.
SKELET MUSKULLARI
Skelet muskullarining tuzilishi Skeletning ko’ndalang targ’il muskullari uzunligi bir necha millimetrdan bir necha santimetrgacha va diametri 10 mk dan 100 mk gacha boradigan tolalardan tuzilgan. Har bir muskul tolasi simplastik ko’p yadro’li struktura, ya’ni Hujayralar chegarasi bilinmaydigan tu-zilma xisoblanadi Tola yuzasi mikroskopda strukturasiz bo’lib ko’rinadigan tinik, parda — sarkolemma bilan qoplangan. Tolalar ichidagi protoplazma sarkoplazmadan iborat, unda qisqaruvchi iplar — miofibrillalar, shuningdek Hujayra ichidagi kiritmalar — sarkosomalar va mitoxondriyalar bor, oksidlanish protsessi va boshqa ba’zi fermentativ protsesslar shu kiritmalarda ro’y beradi.Umurtqali hayvonlarning skelet muskullari ikki hil — qizil va oq tolali bo’ladi. qizil muskullarnnng tolalari gemoglobinli protoplazmaga boy ularda miofibrillalar bir kadar kam. Oq muskullarnnng tolalari aksincha. miofibrillalari ko’proq ozgina bo’lgan protollazmasida mioglobni kam. Kishi muskullarga quyonning yarimpay muskuli yoki mushakning kambalasimon muskuli misol bo’ladi. Quyon va mushakining boldir muskullari oq muskullarga misol bo’la oladi.Ko’ndalang targ’il muskul tolalarining miofibrillalari uzunasiga to’g’ri navbatlanuvchi qism (disk) larga bo’lingan, bular optik xossalari bilan fark, kiladi. Bu disklardan ba’zilari nurni ikki marta sindiradi, ya’ni anizotrop bo’ladi.Turli organlardagi silliq muskullar funktsiyasi yuksak darajadagi hayvonlar va odam organizmidagi silliq. muskullar ichki organlar, tomirlar va terida bo’ladi. Silliq. muskullar bir kadar sekin xarakat kiladi va uzok, tonik kiskarishlarga qodir bo’ladi. Kavak organlar: me’da, ichak, hazm bezlarining yo’llari, kovuk. (siydik pufagi), o`t pufagi va boshtsalar devoridagi silliq muskullarning ko’pincha ritm bilan bir qadar sekin qisqarishi o’sha kovak organlar ichidagi suyuqlikning siljib borishini va tashqariga chiqarilishini ta’minlaydi. Ichak muskullarining mayatniksimon va peristal-tik harakatlari bunga misol bo`la oladi. Silliq muskullarning uzoq, tonik qisqarishlari kovak organlarning sfinkterlarida ayniqsa yaqqol ko`rinadi; ularning tonik qisqarishi organ ichidagi suyuqlikning chiqib ketishiga to’sqinlik qiladi. Bu esa o`t pufagida o`tnnng va qovuqda siydikning tuplanishi, turli ichakda axlatning shakllanishi va shunga o`xshashlar uchun zarur shartdir. Qon tomirlari, ayniqsa arteriyalar va arteriolalarning devorlaridagi silliq muskullarda xam ro’y-rost tonus bor- Arteriyalar devoridagi muskul kavatining tonusi arteriyalar diametrining kattaligi-ni idora etadi, shu bilan qon bosimining darajasini va organlarning qon ta’minotini tartnbga soladi.Silliq. muskullar tonusi va xarakat funktsiyasini vegetativ nervlar orqali keluvchi impulslar va gumoral ta’sirlar boshqaradi.