Odam va hayvon fizalogiyasi

Harakatning tabiati bo'yicha
idrok tuzilishi bo'yicha 
sinapslar qo'zg'atuvchi va inhibitiv bo'lishi mumkin. 

---

Signal uzatish usuli bilan
sinapslar elektr, kimyoviy, 
aralashga bo'linadi. 
Sinapslarning tasnifi va qo'zg'alishning uzatilish 
mexanizmi 
Sinapslar quyidagicha tasniflanadi: 
joylashuvi bo'yicha - periferik va markaziy; 
harakatlarining tabiati bo'yicha - hayajonli va inhibe 
qiluvchi; 
signal uzatish usuli bilan - kimyoviy, elektr, aralash; 
uzatuvchi vositachi tomonidan - xolinergik, adrenergik, 
serotonerjik va boshqalar. 
Hayajon orqali uzatiladi vositachilar(vositachilar). 
Vositachilar- sinapslarda qo'zg'alishning uzatilishini 
ta'minlaydigan kimyoviy moddalar molekulalari. 
Boshqacha aytganda, qo'zg'alish yoki inhibatsiyani bir 
qo'zg'aluvchan hujayradan boshqasiga o'tkazishda 
ishtirok etadigan kimyoviy moddalar. 
Vositachi xususiyatlari 
Neyronda sintezlanadi 
Hujayra oxirida to'plang 
Presinaptik terminalda Ca2 + ioni paydo bo'lganda 
chiqariladi 
Postinaptik membranaga o'ziga xos ta'sir ko'rsatadi 

---

By 
kimyoviy tuzilishi
 vositachilar ominlarga 
(norepinefrin, dopamin, serotonin), aminokislotalarga 
(glitsin, gamma-aminobutirik kislota) va polipeptidlarga 
(endorfinlar, enkefalinlar) bo'linishi mumkin. Asetilkolin 
asosan qo'zg'atuvchi neyrotransmitter sifatida tanilgan va 
markaziy asab tizimining turli qismlarida uchraydi. 
Mediator presinaptik qalinlashuv pufakchalarida 
joylashgan (sinaptik blyashka). Mediator neyron 
hujayralarida sintezlanadi va uni sinaptik yoriqda 
bo'linish metabolitlaridan qayta sintez qilish mumkin. 
Akson terminallari qo'zg'alganda, sinaptik blyashka 
membranasi depolarizatsiyalanadi, natijada hujayradan 
tashqari muhitdan kaltsiy ionlari oqimi kaltsiy kanallari 
orqali o'tadigan asabga o'tadi. Kaltsiy ionlari sinaptik 
pufakchalarning presinaptik membranaga harakatini, ular 
bilan birlashishini va keyinchalik uzatuvchining sinaptik 
yoriqqa chiqarilishini rag'batlantiradi. Bo'shliqqa 
kirgandan so'ng, mediator postsinaptik membranaga 
tarqaladi, uning yuzasida retseptorlari bor. Mediatorning 
retseptorlari bilan o'zaro ta'siri natriy kanallarining 
ochilishiga olib keladi, bu postsinaptik membrananing 
depolarizatsiyasiga va qo'zg'atuvchi postsinaptik 
potentsialning paydo bo'lishiga yordam beradi. Nerv -
mushak sinapsida bu potentsial deyiladi oxirgi plastinka 
potentsiali. Mahalliy oqimlar depolarizatsiyalangan 
postsinaptik membrana va shu membrananing qo'shni 
polarizatsiyalangan hududlari o'rtasida paydo bo'ladi, ular 
membranani kritik darajaga depolarizatsiya qiladi, 
keyinchalik harakat potentsiali paydo bo'ladi. Harakat 

---

potentsiali barcha membranalarga tarqaladi, masalan, 
mushak tolasiga va uning qisqarishiga olib keladi. 
Sinaptik yoriqqa bo'shatilgan mediator postsinaptik 
membrananing retseptorlari bilan bog'lanadi va tegishli 
ferment orqali bo'linadi. Shunday qilib, xolinesteraza 
vositachi asetilkolinni yo'q qiladi. Shundan so'ng, 
vositachining bo'linish mahsulotlarining ma'lum miqdori 
sinaptik blyashka ichiga kiradi, u erda atsetilxolin yana 
ulardan sintezlanadi. 
Tana nafaqat qo'zg'atuvchi, balki inhibitiv sinapslarni ham 
o'z ichiga oladi. Qo'zg'alishning uzatilish mexanizmiga 
ko'ra, ular qo'zg'atuvchi ta'sir sinapslariga o'xshaydi. 
Inhibitor sinapslarda mediator (masalan, gamma-
aminobutirik kislota) postsinaptik membrana retseptorlari 
bilan bog'lanib, uning ochilishini osonlashtiradi. Shu bilan 
birga, bu ionlarning hujayra ichiga kirishi faollashadi va 
postsinaptik membrananing giperpolyarizatsiyasi 
rivojlanib, postsinaptik inhibitiv potentsial paydo 
bo'lishiga olib keladi. 

---

«Tasdiqlayman»
________________________________
kafedrasi mudiri: 
__________________________ 
«_____»_____________ 2021 y.