Ochiq dars ishlanma

III. Yangi mavzu bayoni (10 daqiqa).

Faollashtiruvchi savollar va topshiriqlar

1. 
   Siz kundalik hayotingizda davlatning ta’sirini qay tariqa sezasiz?
   
2. 
   Umuman, davlatsiz hayot qanday kechishi mumkinligini tasavvur qilib ko‘ring. Bu holda siz qanday burch va mas’uliyatlardan xoli bo‘lar edingiz va qanday muammolarga duch kelar edingiz?
   
3. 
   “Davlat” bilan “jamiyat” bir xil yoki farqli tushunchalarmi? Bu tushunchalardan qaysi biri kengroq deb o‘ylaysiz?
   

Huquqshunoslik fanida "davlat" va “jamiyat” tushunchalari mavjud. Ammo davlat bilan jamiyat tushunchalari bir xil emas. Davlat-jamiyatning shakllangan siyosiy instituti. Jamiyat taraqqiyottning yetuklashgan muayyan davrida paydo bo'lgan. Boshqacha qilib aytganda. “jamiyat - davlatning onasi”. Davlat esa jamiyat “farzandi”, uning mahsuli. Shimday ekan, jamiyat qanday bo'lsa, davlat ham shunday bo’ladi va aksincha. Jamiyat o’z rivojida qanday bosqichlardan o’tsa, davlat ham shunga mutanosib tarzda o’zgarib, takomillashib boraveradi. Bu - qonuniyat.
Davlatiarmng tashkil topishi bu — insoniyatning ibtidoiy jamoa tuzumidan sivilizatsiya tomon burilishi edi. Dunyoda birinchi sivilizatsiyalashgan davlatlarning paydo bo'lishi Qadimgi Sharqda miloddan avvalgi IV—III ming yilliklar davriga to'g'ri keladi. Markaziy Osiyo hududida miloddan avvalgi I ming yillikning boshlarida ilk davlat uyushmalari paydo bo'la boshlagan.

Jamiyat dastlab ijtimoiy hokimiyat, ya'ni hamma odamlarning hokimiyati tomonidan boshqarilgan. Odamlar turli qabilalarga birlashib, o^bsha qabilada yuzaga kelgan muhim masalalami birgalikda hal qilgan. Qabila ishlarini boshqarishda hamma ishtiroketgan. Bu demokratiya, ya'ni xalq hokimiyatining ilk sodda ko'rinishi edi. Ishlab chiqarishning o'sishi, taraqqiyot natijasida asla-sekin jamiyatda siyosiy munosabatlar paydo bo'ldi.

Jamoa hokimiyati (ibtidoiy demokratiya) o'rniga alohida odamlar ho­kimiyati paydo bo'ldi. Jamiyat boylar va kambag'allar, keyinroq esa boshqaruvchilar va boshqariluvchilarga bo'lindi.
Shunday qilib, boshqaruvchilaming siyosiy hokimiyati sifatida davlat paydo boidi. Bunga qadar insoniyat juda uzoq tarixiy davrni bosib o'tdi. Davlat yuzaga kelgach esa odamlar hayoti butunlay o'zgarib ketdi.
Davlat jamiyat rivojining muayyan bosqichida yuzaga kelgan bo'lib, u o'zining shakllanishi va rivojlanishida uzoq va murakkab yo'lni bosib o'tgan. Dastlabki bosqichda davlat boshqaruvi eng avvalo majburlash usuliga asoslangan.
Lekin asta-sekin umumiy manfeatlar atrofida birikkan odamlar ittifoqi ushbu manfaatlarga erishish uchun, birgalikda faoliyat ko'rsatish uchun muayyan qoida-talablarga ehtiyoj seza boshladi. Mana shu ehtiyoj sabab ushbu ittifoqning barcha a'zolari ucliun majburiy bo'lgan huquq-tartibot qoidalari - qonunlar yuzaga kela boshladi. Bu esa yagona hududda birikkan odamlar ustidan adolatli tarzda hukinronlik qilish imkoniyatini yaratdi. Mana shu huquq-tartibot hokimiyatning takomillashuviga olib keldi. Natijada hozirgi zamonaviy ma'nodagi davlat ko'rinishi shakllana boshladi. Mana shu davlatni quyidagicha, sodda tarzda ta'riflash mumkin: Davlat muayyan huquq-tartibot asosida uyushgan, yagona hududda hukmronlik o'rnalgan va yagona hokimiyatga bo'ysunuvchi odamlar ittifoqidir.
Lekin bu ta'rif davlatning bugungi kundagi barcha belgilarini o'z ichiga olmaydi. Davlatga tolaqonli ta'rif berish uchun uning alohida belgilarini o'rganib chiqishimiz lozim bo'ladi.