Очиқ кодли операцион тизимларда шифрлаш ва архивлашни ташкил этиш

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   L. Gibson, “Forensic Art Essentials: A Manual for Law Enforcement Artists”, cademic Press, 2007.
   
2. 
   Q. Liu, X. Tang, H. Jin, H. Lu, and S. Ma, “A nonlinear approach for face sketch synthesis and recognition,” in Proceedings of IEEE Conference on Computer Vision and Pattern Recognition, 2005, pp. 1005–1010.
   
3. 
   S. Roweis and L. Saul, “Nonlinear dimensionality reduction by locally linear embedding,” Science, vol. 290, no. 5500, pp. 2323–2326, 2000.
   

INTERNET BUYUMLAR (IoT)GA ASOSLANGAN INTELLEKTUAL TARMOQ XAVFSIZLIGI VAZIFALARI


Teshaboyev X.N. (Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU, assistent)
Abdullayev A.X. (Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU, assistent)
Musadjanova N.A. (Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU, assistent)


Hozirgi vaqtda axborot, telekommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish jadal sur’atlarda davom etmoqda, bu mobil aloqa tizimidan foydalanuvchilar sonining koʻpayishi va ularning simsiz tarmoq manbalariga boʻlgan ehtiyojining ortishi bilan bogʻliq. Hayotimizning barcha jabhasida masofadan turib internet tarmogʻi orqali boshqarish tizimi yoki aqlli boshqarish tizimlariga, qalli telefonlar, aqlli televizorlar, aqlli qishloq xoʻjaligi, aqlli shahar, aqlli uy, aqlli sanoat, aqlli elektron hukumat degan tushunchalarga duch kelmoqdamiz. Butun dunyoda boʻlgani kabi Oʻzbekistonda ham Internet buyumlari (IoT, Internet of Things) ga asoslangan intellektual tarmoq texnologiyalari rivojlanib bormoqda.
Hozirda Internet buyumlar istiqboli porloq bozor boʻlishi bilan birgalikda, bu bozorni shiddat bilan rivojlanishdan toʻsib turgan ayrim muammolar mavjud. Birinchidan, hali buyumlarni internet orqali oʻzaro muloqot qilishi uchun yagona xalqaro standartning ishlab chiqilmagani. Natijada, buyumlarni internetga ulash imkonini beradigan qilib chiqarayotgan aksar ishlab chiqaruvchilar oʻz bizneslarini himoya qilish maqsadida, mahsulotlarni qandaydir xos yopiq protokollarda ishlaydigan qilib, ichki standartlar asosida chiqarishmoqda.
Bu esa, uydagi hamma internet buyumlarni faqat oʻsha firmadan olishga majbur qilishga moʻljallangan. Lekin bu hol uzoqqa bormasligi aniq. Chunki, bozor bunday oʻyinlarni yoqtirmaydi.
Lekin, buyumlarning internet tilini standartlashtirishga qaratilgan dastlabki muvaffaqiyatli urinishlar allaqachon mavjud.
Masalan, hozirda koʻplab ishlab chiqaruvchilar Z-wave texnologiyasiga bogʻlana oladigan buyumlarni ishlab chiqarishga oʻtishgan. Internet buyumlarning ommalashishiga hozircha toʻsqinlik qilayotgan eng katta omil esa, internetli buyumlarning hozircha biroz qimmatligidir.
SST da hujumlarga qarshi choralar. WSN tahdidlari tarmoq maxfiyligini va autentifikatsiyani buzadi, masalan, paketli firibgarlik buzilish hujumi yoki boshqa ba’zi tarmoq funksiyalarini buzish, tarmoq mavjudligini buzish orqali amalga oshirishi mumkin. Odatda, WSN-lardagi tahdidlarga qarshi choralar quyidagi xavfsizlik talablarini bajarishi kerak:

• 
  Mavjudlik bu kerak boʻlganda kerakli tarmoq xizmatlaridan foydalanishini ta’minlaydi;
  
• 
  Autentifikatsiya bu bitta tugundan ikkinchisiga aloqaning haqiqiyligini ta’minlaydi;
  
• 
  Maxfiylik bu simsiz aloqa kanallarining maxfiyligini ta’minlaydi;
  
• 
  Yaxlitlik bu xabar yoki koʻrib chiqilayotgan ob'ekt oʻzgartirilmasligini ta’minlaydi;
  
• 
  Rad qilmaslik (Nonrepudiation) bu zararli tugunlarni oʻz faoliyatini yashirishga yoki rad etishga toʻsqinlik qiladi
  
• 
  Tetiklik (Freshness) bu ma’lumotlarning yaqinda ekanligini anglatadi va hech qanday dushman eski xabarlarni takrorlay olmasligini ta’minlaydi;
  
• 
  Tirik qolish qobiliyati (Survivability), bu hatto tugun ishlamay qolganda va zararli hujumlarda ham tarmoq xizmatlarining maqbul darajasini ta’minlaydi.
  
• 
  Oʻz-oʻzini xavfsizligi (Self-security), Oʻz-oʻzini xavfsizligi va qarshi choralar tarmoqqa qoʻshimcha apparat va dasturiy ta’minot infratuzilmalarini kiritilganda ular oʻzlari hujumlarga qarshi tura oladigan darajada xavfsiz boʻlishi ta’minlaydi.
  

WSN-larning resurslarni cheklash xususiyati tufayli qarshi choralar uchun ishlashning muqarrar talabi past narx hisoblanadi. Amaldagi boshqa ishlash talablari arzon narxlardagi, oson joylashtirilgan, real vaqtda talab qilingan va hokazo boʻlishi mumkin. Haqiqiy amalga oshirishda, odatda, xavfsizlik va qoʻllaniladigan qarshi chora-tadbirlar tomonidan kiritilgan qoʻshimcha xarajatlar oʻrtasida kelishuv mavjud.