Обсуждены и интерпретированы основные вопросы компьютерной лингвистики

KOM PYUTER LEKSIKOGRAFIYASI
Reja:
1.  K o m p y u ter leksikografiyasi  k o m p y u ter  lingvistikasi  fanining alohida 
y o ‘nalishi  sifatida.
2.  K o m p y u ter  lug‘atlari  va  ularning  ishlash  tam oyili.
3.  K o m p y u ter  leksikografiyasi  sohasining  rivojlanishi.
Tayanch  so‘z  va  iboralar:  m a ’lum otlar  ombori,  leksikografiya,  kom pyu­
ter  leksikografiyasi,  kom pyuter  lug'atlari,  kodlash  va  dekodlash,  lem m ati- 
zatsiya,  matnlar korpusi,  korpus  lingvistikasi,  virtual m atnlar korpusi,  paral­
lel  m atnlar  korpusi,  on-line  lug'atlar,  kitobiy  lug'atlar,  elektron  lug'atlar.
M a ’lum ki,  leksikografiya  tilshunoslik  fanining  am aliy  so h alarid an   biri 
hisoblanadi.  U  yunoncha «lexikos» -  «so ‘z», «lug‘at», « grapho» -  yozam an 
degan  m a ’nolarni  anglatadi.  L eksikografiya  b o 'lim id a  lu g 'a tla r,  ularni  tu- 
zish  y o 'llari  va  tam oyillari  o 'rg an ilad i.  A vtom atizatsiya  ijtim oiy  hayotning 
b arch a  jab h alarig a  kirib  kelishi  natijasida  lu g 'a tla r  ham   elektron  holatda 
yaratilish  im koniyati  yuzaga  keldi.  K om pyuter  y o rd am id a  lu g 'a tla r  bilan 
ishlashning optim allashuvi natijasida k o m pyuter leksikografiyasi yo'nalishi 
sh a k llan d i.  K o m p y u te r  leksikografiyasi  am aliy  tilsh u n o slik n in g   m uhim  
tarkibiy  qismi  b o 'lib ,  u nda  lingvistik  va  dasturiy  t a ’m inot  asosida  ishlaydi­
gan, kodlash va dekodlash prinsipi asosida yaratilgan k o m p y u ter lu g 'atlari, 
ularni  tuzish  d astu rlari,  algoritm lari  o 'rg an ilad i.  M azk u r  sohaning  rivojla­
nishi  natijasida  turli  n o m lard a elektron  lu g 'a tla r  y aratilm o q d a.  E ng  m ash- 
h u r  e lek tro n   lu g 'a tla r  sirasiga  C O N T E X T ,  A B B Y   L IN G V O ,  M U L T I- 
T R A N ,  P O L Y G L O S S U M ,  M U L T IL E K S   kabilar  kiradi.
L eksikografiya  sohasiga  k o m p y u ter  texnologiyalarining  ta tb iq   etilishi 
lu g 'a t  tuzish  ishlarini  an ch a  yengillashtiradi.  L u g 'a t  tuzish  ja ra y o n in in g  
n a q a d a r  m urakkabligini  bir  tilshunos  olim  hazilom uz  tarzd a  quyidagicha 
izohlagan:  «Agar  biror  kishi  og'ir jin o ya t  sodir  qilsa,  uni  katorgaga  surgun 
qilish  shart  emas.  U lug'at  tuzsin,  shunda  и  katorganing  barcha  azoblarini, 
qiyinchiliklarini  tortgan  bo'ladi».  A x b o ro t  m a n b a la rin i  y ig 'ish   b o 'y ic h a  
m axsus  d astu rla r (D atab ase  Softw are)  lu g 'a t asosini  tashkil  etuvchi  barcha 
m a ’lum ot va  m isollarni jam lash  va sistem atik  tarzd a ishlov berishga qulay- 
lik  tu g 'd ira d i.  B undan tash q ari, b o sh q a m axsus d astu rla r lu g 'a tn i ta h rir qi­
lish va chop etish borasidagi  an ch a m ashaqqatli  m ehnatni  bir q an ch a oson-

---

86
A. Rahimov
lash tirad i.  E lek tro n   lu g ‘a tla r  h am ,  o ‘z  n a v b a tid a ,  a n ’anaviy  lu g 'a tla rg a  
q a ra g a n d a   birm uncha  afzalliklarga  ega.  B ugungi  k u n d a,  m asalan,  ABBY 
L IN G V O  kom paniyasining lu g 'a t va tarjim a dastu rlari u lard an  foydalanuv- 
chi  h a r  bir  x aridorga  o ‘z  lu g 'atin i  tuzish  yoki  m avjud  lu g 'a t  so ‘z  boyligini 
to id ir ib   borish  im konini  beradi.  O chiq  tu rd ag i  Internet  lu g 'a tla ri  (on-line