Обсуждены и интерпретированы основные вопросы компьютерной лингвистики

KOM PYUTER LINGVISTIKASI TARIXI VA ZAM O NAVIY HOLATI. 
KOM PYUTER LINGVISTIKASI B O ‘YICHA TADQIQOTLAR
Reja:
1.  K o m p y u ter  lingvistikasi  va  uning  asosiy  y o 'n alish lari.
2.  K o m p y u ter  lingvistikasiga  oid  nazariy  va  am aliy  tad q iq o tlar.
3.  Lingvistik  p ro g ram m alar  va  ularning  y o 'n alish lari.
Tayanch  so ‘z  va  iboralar;  ko m p yu ter  lingvistikasi,  m ashina  tarjimasi, 
avtom atik  tahrir,  avtom atik  о ‘qitish  tizimi,  m atnning  statistik  tahlili,  ling- 
vostatistika,  injener  lingvistikasi,  chastotali  lu g ‘at,  o'qituvchi  lingvistik  av- 
tomat,  lingvistik  ta 'min,  lingvistik programmalar.
K o m p y u ter  lingvistikasi  fani  1960-yilda  A Q S H d a  shakllandi.  M azkur 
fan  X X   asrning o 'rta la rid a   paydo  b o ig a n  m atem atik   lingvistika  fani  asos- 
la rid a n   kelib  ch iq q an .  T ab iiy   tilla r  g ram m atik asi  fo rm al  m odeli  ko m p - 
y u terd a tarjim a qilish, tillarga o 'rg atish , bilim larni d iag n o stik a qilish, m a tn ­
larni ta h rir etish kabi am aliy d astu rlarn i ishlab chiqishga asos b o ig a n i hol- 
d a  k o m p y u ter lingvistikasi y o ‘nalishiga zam in y a ra td i.52 K o m p y u ter lingvis-
52 
Po‘latov  A.,  Muhamedova  S.  Kompyuter  lingvistikasi.  -   Toshkent,  2007. 
-B .3 7 - 3 8 .

---

58
A. Rahimov
tikasi  fanining  asosiy  m aqsadi  lingvistik  m asalalarni  hal  qilishning  k o m p ­
yuter  d asturlarini  y aratish d ir.53  U n in g   asosiy  vazifalariga  tillarga  o'q itish , 
bilim larni  tekshirish,  m atn larn i  turli  jih a td a n   tahrirlash  va  m ashina  tarji- 
m asi  uchun  m o 'ljallan g an   d astu rlarn i  ishlab  chiqish  k ab ilar  kiradi.  K o m p ­
yuter lingvistikasi bir-biri bilan cham barchas b o g 'liq  b o ig a n  uch y o ‘nalishni 
o ‘z ichiga oladi:  1) lingvostatistika; 2) injenerlik  lingvistikasi;  3) algoritm ik 
(dasturlash)  lingvistika.
K om pyuter  lingvistikasi  am aliy  tilshunoslikning  tarkibiy  qism i,  m ate­
m atik  lingvistikaning  m antiqiy  davom i  b o ‘lib,  u  hozirda  turli  aspektlarda 
ja d a l  rivojlanm oqda.  K o m p y u ter  lingvistikasi  fanining  asosiy  yo'nalishlari 
sifatida  quyidagilarni  ajratish  m um kin:
a)  m atn  tahriri -  k o m p y u ter  y ordam ida  m uayyan  m atn n in g  xatolarini 
to g ‘rilash;
b)  av to m atik   tarjim a  -   berilgan  m atnni  bir  tildan  boshqa  tilga  qisqa 
vaqt  ichida  tezkor  tarjim a  qilish  tizimi;
c)  C A L L   (C o m p u ter  A ssisted  L anguage  L earning)  -   til  o ‘qitishni  av- 
to m a tla sh tirish   -   xorijiy  tillarn i  k o m p y u te r  y o rd a m id a   о ‘qitish  tizim ini 
t a ’m inlovchi  am aliy  d a stu rla r  h am d a  bilim larni  av to m atik   b aholash  me- 
x an izm lari;
d)  k o m pyuter  leksikografiyasi  (elektron  lug‘a tla r tuzish) -  m uayyan  til 
leksikonidagi  s o ‘zlarning  m a ’lu m o tlar bazasi  va  m axsus  program m alashti- 
rish  tillari  y o rd am id a  ishlash  tizim iga  ega  b o ‘lgan  d a stu rla r  (k o m p y u ter 
lug‘atlari)  yaratish  bilan  sh u g ‘ullanuvchi  soha;
e)  su n ’iy  intellekt  tizim ini  yaratish;
f)  N L P  -   tabiiy  tilning  q ay ta  ishlanishi;
g)  gipertekst  texnologiyasi;
h)  on-line o 'q itish  tizimi (virtual sin f va lab o rato riy alard a) -  k o m pyuter 
lingvodidaktikasi;
i)  inform atsion  qidiruv  tizimi.
X orijda  k o m p y u ter  lingvistikasi  b o 'y ich a  olib  borilgan  tad q iq o tlarn in g  
salm o g 'i  va  qam rovi ju d a   keng.  A yniqsa,  A Q S hda  k o m p y u ter  lingvistikasi 
b o ‘yicha  tem atik  to 'p la m la r,  « C o m p u tatio n al  Linguistics»  (« K o m p y u ter 
tilshunosligi»)  nom li ju rn a l  n ash r etiladi.  A Q S hda  k o m pyuter  tilshunosligi 
assotsiatsiyasi  m avjud  b o ‘lib  (Association  of Computational  Lingistics),  bu 
uyushm a  k o m p y u ter  tilshunosligi  bilan  b o g ‘liq  k o ‘plab  tashkiliy  va  ilmiy 
ishlarni  am alga  oshiradi.  A Q S hda  ikki  yilda  bir  m arta  COLING  konferen- 
siyasi  o ‘tkaziladi.  A Q S hning  10  ta  universitetida  k o m p y u ter  lingvistikasi
53  Новое  в зарубежной  лингвистике.  Вып.24.  Компьютерная  лингвистика.
-  М.:  Прогресс,  1989. -  С .10.

---

Kompyuter lingvistikasi asoslari
59
fa k u lte tla ri  m avjud.  K o m p y u te r  tilshunosligining  m u am m o li  m asalalari 
su n ’iy intellekt b o 'y ich a o 'tk a z ila d ig a n  turli xalqaro konferensiyalarda ham  
k o ‘rib   c h iq ila d i.  R o s s iy a d a   h a r   yili  k o m p y u te r   lin g v is tik a s ig a   o id  
«Д И А Л О Г »  xalq aro   konferensiyasi 
0
‘tk azilad i
.54
  Shuningdek,  N iderlan- 
d iyada  «Artificial  Intelligence»  («S un’iy  intellekt») ju rn ali  ham   chop  etila- 
di.  M exiko  sh ah rid a  h a r  yili  10  yildan  beri  «Computational  Linguistics  and