Объектив ишлаб чикаришга жалб этилган ва кандайдир сабабларга кура жалб этилмаган хамда унда иштирок этиш учун реал имкониятларга эга булган мехнат, номоддий, моддий ва табиий ресурслар йигиндиси; субъектив


-расм. Узбекистон Республикаси ахолисининг ёш-жинс пирамидаси Манба: Муаллиф ишланмаси



Download 16,84 Mb.
bet9/10
Sana26.02.2022
Hajmi16,84 Mb.
#469790
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Bog'liq
8 amaliy демографик

3-расм. Узбекистон Республикаси ахолисининг ёш-жинс пирамидаси Манба: Муаллиф ишланмаси.

3-расмдан куриниб турганидек, 1991 йилда Узбекистон Республикаси ахолисининг ёш-жинс пирамидаси дунглик шаклига эга булган. Яъни мазкур йилда ахолининг ёш-жинс таркибида 0-4, 5-9, 10-14, 15-19 ёш гурухидаги эркак ва аёлларнинг сони юкори булган.


Узбек халкига болажон халк дейилиши бежиз эмас. Хрзирда хам бошка мамлакатларга нисбатан Узбекистон куп болали оилалар анчагина. Узбек халкида фарзандларга нисбатан кулланиладиган шундай макол мавжуд: "Унтаси булса урни бошка, кирктаси булса килиги". Лекин бозор муносабатлари шароитида йиллар давомида шаклланган кадриятлар, урф- одатларда узига хос узгаришлар руй бераётганлиги, халкнинг муносиб турмуш шароитини яратишга интилиши, омма уртасида хомиладорликдан сакловчи тиббий воситаларнинг кенг таркалиши, аёлларнинг ижтимоий ишлаб чикаришда бандлигининг ортиши, хар бир оила узининг иктисодий имкониятларидан келиб чиккан холда фарзандлар тугилишни назорат этиши каби ижтимоий-иктисодий ва демографик омиллар республикада тугилиш даражасининг пасайишига олиб келди. Бунинг натижасида ахолининг ёш таркибида мехнатга лаёкатли ёшгача булган ахоли сони камайди. Бу холат 2013 йилги ахолининг ёш-жинс пирамидасида уз аксини топган. 2013 йилги ёш-жинс пирамидасида куриниб турганидек, мазкур йилга келиб ахоли таркибида 0-4, 5­9 ва 10-14 ёш гурухидаги эркак ва аёлларнинг сони камайган. Аксинча 15-19, 20-24 ва 25-29 ёш гурухидагилар сони ортган.
Республикада кечаётган демографик жараёнларнинг замонавий тенденцияларининг тахлили ахолининг ёш таркибида мехнат ёшигача булганлар салмогининг камайиб, аксинча мехнатга лаёкатли ёшдаги ва ундан катталар улушининг ортиб бораётганлигини курсатмокда. Бу эса, уз навбатида, истикболда мамлакатнинг ижтимоий-иктисодий ривожланиши йуналишларида хам узига хос узгаришларнинг амалга оширилишини, мехнатга лаёкатли ёшдаги ахолини иш билан таъминлаш, кексаларни ижтимоий химоя килиш лойихалари ва дастурларини ишлаб чикишни талаб этади. Мазкур тадбирларнинг амалга оширилиши демографик ривожланиш истикболини белгилашга боглик. Шуни хисобга олган холда Узбекистоннинг 2030 йилгача булган даврдаги узок муддатли демографик прогнози "ёшни силжитиш" усулидан фойдаланган холда амалга оширилди. Прогноз маълумотлари асосида Узбекистон ахолисининг 2020 ва 2030 йиллар учун ёш-жинс пирамидаси тузилди. Расмдан куриниб турганидек, 2020 йилда мамлакатда 24-29, 30-34, 35­39 ва 40-44 ёш гурухдагилар, 2030 йилда эса 0-4, 5-9, 24-29, 30-34 ёш гурухларидан ташкари барча ёшдагилар сонининг ортиши кутилади.
Мамлакат демографик салохиятининг микдорий узагини инсон ташкил этади ва мазкур омилнинг сифат жихатдан такомиллашуви бевосита мехнат салохиятининг шаклланишига сабаб булади. Демак, инсон омили мехнат салохияти шаклланишининг хам микдорий, хам сифатий асосидир.
Мамлакат ва худудий даражаларда мехнат салохиятининг шакланиши ва улардан фойдаланиш яхлитдир, чунки уларнинг максадли йуналиши бир хил. Лекин улар микдор, сифат ва сафарбарлик курсаткичлари жихатдан худудлардаги демографик мухит, табиий-иклим шароитлари, иктисодиётнинг ривожланиш даражаси ва бошка омиллар туфайли бир хил эмас. Бу холат факат иктисодий ривожланишни пасайтирибгина колмай, балки ижтимоий ва сиёсий муаммоларни хам келтириб чикаради. Шу нуктаи назардан мехнат салохияти купчиликнинг алохида диккат-эътиборини жалб килади.
Демографик салохият жамиятнинг асосий ишлаб чикарувчи кучи хисобланади. Шундай экан, улар бетухтов яратилиши, шу билан бирга сифат жихатидан анча юкори даражада такрор юзага чикарилиши керак. Мамлакатда инсон ресурслари салмоги, мехнат салохияти канча юкори, мехнатга лаёкатли ахоли сони канчалик куп булса, тараккиёт янада юксалади.
Демографик салохиятнинг холати ва ривожланишига таъсир этувчи омиллар тахлили демографик ривожланишни тартибга солишни ва уни амалга ошириш механизмлари куйидаги чора-тадбирларини амалга оширишни такозо этади:

  • ахолини оммавий санитария-гигиеник укитиш тизимини ташкил этиш;

  • биринчи тиббий-санитария ёрдами курсатишни кучайтириш, койка фондидан окилона фойдаланиш нуктаи назаридан тиббий ёрдамни ташкил этишни такомиллаштириш; гериатрик ёрдамни кенгайтириш; оилавий врач институтини ривожлантириш;

  • йирик лойихалар ва дастурларнинг ахоли саломатлиги холати ва касалланишига таъсирини аниклаш учун уларни санологик экспертиза килиш хизматларини ташкил этиш;

  • нокулай омилларнинг ходимлар саломатлигига таъсирини аниклаш учун иш уринларини аттестациядан утказиш; иш берувчиларнинг зарарли мехнат шароитларида ишловчилар учун хавф-хатар тугрисидаги ахборотни яширганлик учун жавобгарлигини конунчилик билан мустахкамлаш;

  • яшаш мухитининг оммавий ифлосланган худудларида ялпи экология- гигиеник дастурларни ишлаб чикиш, экологик тоза озик-овкат махсулотлари, болалар овкатини витаминлаштириш, дам олиш учун бепул йулланмаларни такдим этиш куринишида ижтимоий-иктисодий компенсацияларни жорий этиш; чукурлаштирилган эпидемиологик тадкикотларни утказиш ва геоахборот технологиялари асосида хавф-хатар омилларини муфассал урганиш; озик-овкат махсулотларининг сифати устидан назоратни кучайтириш;

  • оилаларнинг ижтимоий ахамиятга молик турларини ижтимоий- демографик паспортлаштириш, кабул килинадиган конунлар лойихалари ва дастурларни демографик экспертизадан утказиш тизимини жорий этиш;

  • яратилаётган иш уринларининг тургунлик хусусиятига устуворлик бериш. Бунинг учун эса юкори мехнат сигимига эга булган ишлаб чикариш тармоклари (кишлок хужалиги махсулотларини кайта ишлаш, пахтани кайта ишлаш, енгил саноат, озик-овкат саноати, машинасиозлик ва автомобилсозлик) ривожига алохида эътибор каратиш; кам рентабелли ва зарар куриб ишлаётган ишлаб чикариш корхоналарини реконструкция килиш ва модернизациялаш хисобига уларнинг тула кувватда ишлашларини таъминлаш; чет эл инвестицияларини жалб этиш йули билан янги ишлаб чикариш ва саноат корхоналарини барпо этиш талаб этилади;

  • кадрлар тайёрлаш ва улардан турли ижтимоий-иктисодий жабхаларда фойдаланишда сифат курсаткичлари уз устуворлигига эга булиши лозим.

Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, иктисодиётни модернизация килиш жараёнлари жадал амалга оширилаётган бугунги кунда мамлакатимизда ижтимоий-иктисодий тараккиётни таъминлаш учун барча шарт-шароитлар ва имкониятлар мавжуд. Зеро, Президент И.А. Каримов таъбири билан айтганда, «Узбекистоннинг худудий бойлиги ва мулки унинг мехнатсевар, сахий ва мехмондуст халкидир». Жамиятнинг энг олий бойлиги булган халкда кудратли салохият мужассам. Бу салохиятни юзага чикариш эса жамиятимизни ривожлантириш ва тараккий эттиришнинг жуда кучли омили булиб хизмат килади.

Download 16,84 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish