O‘bekiston Respublikasi Oliy Ta’lim Vazirligi Toshkent Davlat Sharqshunoslik instituti

1. Ijtimoiy-siyosiy bešarorlik, notinchlik belgilariga šuyidagilar kiradi: tajovuzkorlik, ašidaparastlik, diniy ekstremizm, islom fundamentalizmi, davlat shovinizmi, millatchilik, agressiv millatchilik, korrupsiya va jinoyatchilik, maqalliychilik va uruђ-aymošchilik, shuningdek, œz siyosatini, ta’sirini œtkazish va qukmronlik šilishga urinayotgan kuchlar, terrorizm va qokazo. Masalan, ana shunday yovuz kuchlarning ba’zi a’zolari tomonidan sun’iy ravishda 1989 yil may-iyun oylarida Farђona, 1990 yil fevral-mart oylarida Bœka va Parkentda, 1990 yil iyun oyida Œsh va Œzganda daqshatli vošealar sodir etildi. 1991 yil 8 dekabrida Namangandagi sobiš viloyat ijrošœmi binosini egallab olgan diniy ekstremistlarning konstitusion tuzumga šarshi tajovuzlari. 1992 yil 16 yanvarida Toshkentdagi talabalar shaqarchasida uyushtirilgan tartibsizliklar. 1999 yil 16 fevral kuni soat 14 ga yašin mamlakatimiz poytaxti Toshkentda, Œzbekiston Respublikasi Vazirlar Maqkamasi binosi yonida kuchli portlash sodir etildi. Shunday portlashlar shaqardagi «Nodirabegim» kinoteatri, Tashši ištisodiy faoliyat Milliy banki, Ichki ishlar vazirligi binolari yonida qam yuz berdi. Portlashlar ošibatida 13 kishi qalok bœlib, bir necha mashina yonib ketdi. Jabrlanganlarning deyarli barchasi tinch aqoli vakillaridir. 128 nafar odam turli darajada tan jaroqati oldi.

Xuddi shunday tashši va ichki dushman tomonidan sun’iy ravishda tashkil šilingan qarbiy qarakat 2000 yil avgustda Surxondaryo viloyatining Sariosiyo va Uzun tumanlari, Toshkent viloyatining Bœstonliš tumani qududlarida qam sodir etildi. Bu šœporuvchilik qarakatida ishtirok etgan 12 nafar jinoyatchini uzoš muddatlarga ozodlikdan maqrum etish yuzasidan Œzbekiston Respublikasi Oliy sudining chišargan qukmini barcha yurtdoshlarimiz ma’šuladilar. Portlashlarni sodir etgan ijrochilar va bu kuchlarning oršasida turgan yovuz, joqil kimsalar qalok bœlganlarning tirnoђiga qam arzimaydi.

2004 yil 28 mart - 1 aprel kunlari Toshkent shaqri, Buxoro va Toshkent viloyatlarida takroran terrorchilik qarakatlari sodir etildi.¹ Bir necha begunoq odamlar, milisiya xodimlari šurbon bœldilar. Yovuz kuchlar qarakati bostirildi. Jinoyatchilarning œzlari tomonidan yasalgan moslamalarning portlashi tufayli qamda maxsus operatsiyalar davomida 33 nafar terrorchi yœš šilindi, ularning 7 nafari ayollardir. Šœlga tushurilgan 54 nafar gumondor shaxslardan 45 nafariga nisbatan ayblov e’lon šilingan, ularning 15 nafari ayollardir. 2004 yil 30 iyul kuni Toshkent shaqrida Isroil va AŠSh elchixonalari oldida, Œzbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi binosida terrorchilik qarakatlari uyushtirildi. Buning natijasida 4 ta begunoq fušarolarimiz qalok bœldi. Jinoyatchilar šilmishiga yarasha jazolandilar.

2005 yil 12-13 may kunlari Andijon shaqrida ana shunday šœporuvchilik, terrorchilik qarakatlari uyushtirildi. Natijada 200 ga yašin Œzbekiston fušarolari šurbon bœldi. Xalšimizning tinch va osoyishta qayotiga tajovuz šilishga urinayotgan kuchlar qech šachon œzining šora niyatiga yetolmaydilar.

2005 yil 13 mayda sodir bœlgan Andijon vošealari davlatimiz raqbarining 2005 yil 14 may kuni Ošsaroy šarorgoqida, 17 may kuni Œzbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasida œtkazilgan matbuot anjumanlaridagi bayonotlari, muxbirlarning savollariga javoblarida aytib œtildi. Andijon vošealari tœђrisida uydirma va qašišat oydinlashtirildi. Islom Karimovning 2005 yil 19 avgust kuni Oliy Majlis Senati Kengashining majlisida sœzlagan nutši Œzbekiston yovuzlik va terror yœlidagi mustaqkam tœsiš bœlganligi aloqida ta’kidlandi. Shu boisdan qam doimo ogoq bœlish zaruriyati yana bir bor bayon etildi. Mavzuni yoritishda ogoqlik mustašillikni asrab-avaylash, qimoya šilish va mustašillikning muqim sharti ekanligi Islom Karimovning «Ogoq bœling, odamlar» degan da’vati bilan boђlamoš kerak. Vatanimizning tinchligi va xavfsizligi œz kuch-šudratimizga, xalšimizning qamjiqatligi va bukilmas irodasiga boђliš jarayondir¹. Mamlakatimizdagi kœplab maqallalarda «Œz uyingni œzing asra!», «Tinchlik uchun kurashmoš kerak!», «Œzbek xalši qech šachon, qech kimga šaram bœlmaydi» degan shiorlar ostidagi qarakatlar, ularning tinchlikni mustaqkamlashdagi aqamiyati keng bayon etildi.

Umuman, bu tajovuzkor ašidaparastlar mustašil davlatlardagi œtish davri šiyinchiliklaridan foydalanib šolishga urinmošda. Prezident Islom Karimov «Œzbekiston XXI asr bœsaђasida: xavfsizlikka taqdid, baršarorlik shartlari va taraššiyot kafolatlari» asarida «Œtish davrining keskin ijtimoiy muammosi kœp kishilar uchun šaror topgan turmush tarzining buzilishidan, qayotiy mœljalning, fikrlash tarzi, ijtimoiy fe’l-atvor, bošimandalik kayfiyatlarining œzgarishidan iborat. Œtish davrida odamlarning tafakkur yuritish psixologiyasi œzgaradi, bu esa, ayonki, qamma vašt qam oson kechavermaydi»². Yurtboshimizning bu falsafiy, mantišiy fikrlarini qayotning œzi tasdišlab turibdi.

Shu boisdan qam jamiyatimizda qozirda mavjud bœlgan, kœzga yaššol tashlanayotgan, ba’zi sodir bœlayotgan korrupsiya, ta’magirlik, poraxœrlik, lošaydsizlik, bošimandalik kabi illatlarning ildiziga bolta urish lozim. Tabiiy va sun’iy yuzaga keladigan ijtimoiy-siyosiy bešarorlik xavf-xaratlarining oldini olish zarur. Bular yurtimizda ijtimoiy-siyosiy baršarorlikni mustaqkamlash uchun muqim va qal šiluvchi rol œynamoђi darkor.

Mana shu yušorida bayon etilgan illatlarning oldini olmaslik va ularni tag-tomiri bilan yœšotmaslik jamiyat a’zolari bilan davlat œrtasidagi munosabatlarda jarlikni yuzaga keltiradi. Ya’ni, ular œrtasidagi œzaro mutanosiblik yœšoladi. Oxir-ošibatda jamiyat ijtimoiy-siyosiy tizimidan norozilik illatlari shakllana boshlaydi. Xilma-xil ish tashlashlar, norozilik namoyishlari va qarakatlarga olib kelishi mumkinki, bunga aslo yœl šœyib bœlmaydi.

Qozirgi paytda Prezidentimiz Islom Karimov olib borayotgan ichki va tashši siyosatning shu narsaga yœnaltirilayotganligini katta xursandchilik bilan šayd etib, uni taђin takomillashtirish, kuchaytirish lozim. Bu taraššiyot oxir-ošibatda mamlakatning tœla ijtimoiy-siyosiy mustašilligini ta’minlab, shu oršali respublikamiz ijtimoiy rivojlanishini tezlashtirishga, ozod va obod Vatanni, xalšimiz farovon qayotini ta’minlashga olib keladi.