O‘bekiston Respublikasi Oliy Ta’lim Vazirligi Toshkent Davlat Sharqshunoslik instituti

8-MAVZU. FUQARO ERKINLIGI VA FAOLLIGINI TA’MINLASh – DEMOKRATIK JAMIYaT QURISh OMILI

Ma’ruza rejasi:

8.1. Fuqaro erkinligi va faolligining turlicha talqinlari. Forobiy komil inson va fozil jamoa to‘g‘risida.

8.2. Inson faolligining asosiy mezonlari: hozirgi davrda inson, jamiyat va davlatlar o‘zaro munosabatlari.

8.3. Fuqarolar ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish erkin va farovon hayotni barpo etishning zaruriy sharti.
8.1. Fuqaro erkinligi va faolligining turlicha talqinlari. Forobiy

komil inson va fozil jamoa to‘g‘risida
Tarixiy taraqqiyotda fiqaro erkinligi va faolligining turlicha talqinlari (Farobiy va Navoiy fozil jamoa va komil inson to‘g‘risida).

Bugungi kunda” fuqaro” “ fuqarolik “, “fuqarolik jamiyati”, “ fuqarolik mas’uliyati”, “ fuqaro xuquqlari va erkinliklari”, tushunchalar demokratik rivojlanishning zaruriy shartlaridan biriga aylanmoqda . Fuqarolik tushunchasi jamiyatning xozirgi davr demokratik xuquqiy davlvt tamon rivojlvnishida katta yo‘lni bosib o‘tdi. U jamiyatning demokratik rivojlanishida qulga kiritilgan ulkan yutuqdir. Fuqarolik tushunchasi qadimgi Yunoniston va Rimda mavjud bo‘lsada, u asosan feodalizm inqiroziga uchrab jamiyatdagi siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy hayot, demokratiya va bozor munosabatlari zaminiga o‘ta boshlaganda “ shaharli” degan hozirgi shaklda yuzaga kelgan. Mustaqillik tufayli “grajdanlik” so‘zi o‘rniga” fuqarolik” atamasi kirib keldi¹. “Fuqarolik erkinligi” tushunchasi ham politologik, ham xuquqshunolik fanlarining umumiy kategoriyalari sifatida o‘rganiladi. Demokratiya inson erkinligini qonunlar orqali kafolatlaydi. Insoniyat borliqni va ijtimoiy hayotda erkinlikni ifodalashning xuquqdan tashqari boshqa biron bir shaklini xozirgacha kashf etmagan.

Insonning muhim xususiyatlaridan biri - uning ijtimoiy mavjudot ekanligidir. Inson o‘zining ehtiyojlarini qondirish maqsadlarida o‘zi kabi insonlar bilan birlashishga intiladi. Insonning ijtimoiylashuvi sun’iy xarakter kasb etib, u shaxs sifatida boshqa insonlar o‘rtasidagi muhitdagina shakllana oladi. Agar u insoniy munosabatlardan holi bo‘lsa, o‘zidagi yovuzlik yoki hayvoniy tabiatidan xalos bo‘la olmaydi. Insondagi jamiyatga uyushishga intilishning tabiiy tarzda kechishini Abu Nasr Forobiy quyidagicha ifodalaydi: «Har bir inson o‘z tabiati bilan shunday tuzilganki, u yashash va oliy darajadagi yetuklikka erishmoq uchun ko‘p narsalarga muhtoj bo‘ladi. U bir o‘zi bunday narsalarni qo‘lga kirita olmaydi, ularga ega bo‘lish uchun insonlar jamoasiga ehtiyoj tug‘iladi... Shu sababli yashash uchun zarur bo‘lgan, kishilarni bir-birlariga yetkazib beruvchi va o‘zaro yordamlashuvi orqaligina odam o‘z tabiati bo‘yicha intilgan yetuklikka erishuvi mumkin. Bunday jamoa a’zolarining faoliyati bir butun holda ularning har biriga yashash va yetuklikka erishuv uchun zarur bo‘lgan narsalarni yetkazib beradi. Shuning uchun inson shaxslari ko‘paydilar va yerning aholi yashaydigan qismiga o‘rnashdilar, natijada inson jamoasi vujudga keldi»¹.

Forobiy jamoani katta - kichikligiga qarab uch turga bo‘ladi:

1.