O‘bekiston Respublikasi Oliy Ta’lim Vazirligi Toshkent Davlat Sharqshunoslik instituti

Taraqqiyotning “O‘zbek modeli”



3.3. Dunyoviy davlat qurishda «O‘zbek modeli»ning jamiyat ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy hayot sohalarida namoyon bo‘lishi.
Dunyoviy va milliy davlatchilik tushunchalari. O‘zbekistonda huquqiy demokratik davlat qurishning asosiy vazifalari. Bugungi kunda rivojlangan mamlakatlar jahon maydoniga chiqishda ular dunyoviy davlat qurish yo‘lidan borganligi bilan xarakterlanadi. Aslida 1) dunyoviy davlatchilik, 2) milliy davlatchilik va 3) islom davlatchiligi tushunchalari mavjud bo‘lib, ularning o‘ziga xos xususiyatlari mavjud. Dunyoviy davlat tushunchasi, avvalo, demokratiyaning muhim umumjahon e’tirof etgan asosiy tamoyillariga asoslanadi. Bu tamoyillar:

1. 
   Erkin va adolatli saylovlar.
   
2. 
   Ochiq va hisobot beruvchi hukumat.
   
3. 
   Inson huquqlarining ustuvorligi.
   
4. 
   Hokimiyat organlarining saylanib qo‘yilishi.
   
5. 
   So‘z, matbuot va vijdon erkinligining Konstitutsiya va qonunlar bilan kafolatlanishi.
   
6. 
   Qonun ustuvorligi.
   
7. 
   Fuqarolarning siyosiy va iqtisodiy huquqlari mavjudligi va tengligi.
   
8. 
   Tayinlash yo‘li bilan shakllangan davlat organlarining saylab qo‘yiladigan organlari oldida hisob berib turishi.
   
9. 
   Ko‘ppartiyaviylik tizimining mavjudligi.
   
10. 
    Umummilliy masalalarning hal etilishida referendumlarning o‘tkazilishi.
    
11. 
    Mulk shakllarining xilma-xilligi va ularning tengligini kafolatlovchi qonunlarning mavjudligi.
    
12. 
    Siyosiy muholifatning ochiq faoliyat ko‘rsatishi.
    
13. 
    Jamiyatda xilma-xil fikrlarning, plyuralizmning mavjudligi va h.k.
    

Demak, dunyo mamlakatlari dunyoviy davlat qurishda 1)dan demokratiya va qonunchilikka rioya qilgan, 2) mulkchilikning xilma-xil shakllarini keng yo‘lga qo‘ygan, 3) ma’naviyat, madaniyatga e’tibor qaratgan, 4)dan dunyo hamjamiyati bilan aloqa bog‘laganlar. Agar shu jihatlarga e’tibor beradigan bo‘lsak, O‘zbekiston dunyoviy davlat qurish yo‘lidan bormoqda. Lekin bunda albatta Prezidentimiz belgilab bergan tamoyillar shundan dalolat beradiki, Milliy davlatchilik xususiyatlari bilan ham bevosita bog‘liqdir. Bunda: 1)dan milliy xususiyatlarni ‘etiborga olish lozim. Bozor iqtisodiyotiga o‘tishda birinchi tamoyilga ko‘ra o‘zbek xalqining o‘ziga xosligi, uning boy tarixiy an’analari, davlat boshqaruvi, o‘ziga xos fikrlash tarzi qadimgi davrlardan rivojlanib kelganligi, ya’ni mentalitetini hisobga olish lozim. 2) Albatta islom dini qadriyatlarini nazarda tutish kerak, bu o‘tmish islom madaniyati bilan bog‘liqdir. 3)dan O‘zbekistondagi demografik vaziyatni, ya’ni aholi va bolalarning boshqa mintaqalarga nisbatan boshqacha ekanligi, bolaparvar inson ekanligi xususiyatlarini inobatga olish. 4)dan O‘zbekistonning qulay geosiyosiy makonda joylashganligi, Sharqu G‘arbni bog‘lovchi darvoza ekanligini hisobga olish. 5) dan O‘zbekistonda 120 dan oshiq milliy etnik xalqlarning istiqomat qilishini hisobga olish. 6)dan O‘zbekistonning o‘ziga xos iqlimi, tabiiy sharoitlarini hisobga olish. 7) O‘zbekiston yetarli salohiyatga ega bo‘lgan jamiyat va davlat ekanligini hisobga olish.