|
ФРАНСУА РАБЛЕ (1494–1553)
Ҳаёти ва адабий фаолияти. Француз Уйғониш даври адабиётининг йирик вакили, улуғ гуманист ёзувчи Франсуа Рабле Турень вилоятининг Шинон номли шаҳарчасида адвокат оиласида туғилди. Унинг отаси Антуан Рабле ўғлининг руҳоний бўлишини истайди ва уни Шинон шаҳри яқинидаги маҳаллий аббатликка беради. У ердан монастирга ўтган ёш Франсуа ўша вақтда ман қилинган антик китобларни зўр ҳавас билан ўқишга киришади, латин ва грек тилларини ўргана бошлайди. Қадимги давр ёзувчилари, шу жумладан Гомер асарлари ҳамда Реформация даври вакилларининг китоблари унинг диққатини ўзига тортади. Лекин бундай китобларни ўқишга йўл қўйилмайди. Шундан сўнг Рабле бенедиктлар монастирига ўтиб, у ерда мажбуран ўқитиладиган илоҳиёт илмидан ташқари, фалсафа ва аниқ фанлар билан ҳам шуғулланади. Халқ ҳаёти ва унинг бадиий ижоди билан танишади. 1530 йилда Манпельега келиб, медицина илмини ўрганади, грек медиги Гиппократнинг «Афоризмлар»ини изоҳлаб беради. 1532 йилда Рабле Лион шаҳридаги касалхонада врач бўлиб ишлайди. Медицина соҳасида катта ўзгаришлар ясайди; шифолашдаги ўрта аср усулларини рад этиб, янги прогрессив методларни илгари суради, улуғ гуманист Эразм Роттердамский билан алоқада бўлади. Рабле «энг инсоний ота» деб Эразмга юқори баҳо беради.
Рабле ўз ҳаёти давомида уч марта Италияга бориб, қадимги Рим маданияти ёдгорликлари билан танишади, табиий фанлар билан шуғулланади, латин тили билан бирга араб тилини ҳам ўрганади. Парижга қайтиб келган Рабле бир қанча вақт қирол Франциск саройида хизмат этади, врачлик соҳасидаги билимини такомиллаштиради ва 1537 йилда Монпельеда медицина доктори деган даражани олади. Лекин диний урушлар кучайиб кетган ва эркин фикрли кишилар таъқиб қилинаётган шу даврда Рабле яна чет элга жўнашга мажбур бўлади.
Рабле диний низолар камайгандан сўнг ўз ватанига қайтиб, адабий фаолиятини давом эттиради. Умрининг охирида у руҳонийлик вазифасидан воз кечади.
«Гргантюа ва Пантагрюэль». Рабле гуманистик ижодининг нодир намунаси халқ орзу–истакларини чуқур акс эттирган ўлмас асари «Гаргантюа ва Пантагрюэль» романидир. Бу эпопеянинг дастлабки китоби 1533 йилда Алькофрибас Назье тахаллуси билан «Улкан паҳлавон Гаргантюанинг ўғли дипсодлар қироли ажойиб Пантагрюэлнинг даҳшатли ва ғоят қўрқинчли ҳаракатлари ва қаҳрамонликлари» номи остида пайдо бўлади. Рабленинг бу асари 1532 йилда Лионда чиққан «Буюк ва улкан паҳлавон Гаргантюа ҳақида улуғ ва қимматли хроникалар» китоби таъсирида ёзилган. Халқ ижодига мансуб «Хроникалардаги ғоя ва услуб, ўрта аср феодал тартиблари ва рицарь Қаҳрамонликларини масхара қилишга интилиш улуғ ёзувчини қизиқтирмай қолмади.
«Хроникалар» номли бу китоб «икки йил мобайнида шунчалик кўп тарқалдики, инжил тўққиз йилда ҳам шунча тарқалмаган эди» деб Рабле ўз романининг муқаддимасида кўрсатиб ўтган.
Қаттиқ ҳазил, кучли кулги ва нозик киноялар билан пардаланган асарнинг чуқур маъносини англаш учун ёзувчи уни диққат билан ўқиш зарурлигини уқтиради. «Китобимни очингиз ва унда баён қилинган воқеалар ҳақида яхшилаб ўйлаб кўрингиз. Шундай қилсангиз, тушунасиз... асарнинг сарлавҳасини ўқиш билан унда бемаъни нарсалар баён этилар экан, деган хаёлга келиш мумкин, лекин асло бундай эмас... сиз мутлақ ишона беришингиз мумкинки, уни ўқиш натижасида ҳам жасоратли, ҳам доно бўласиз, чунки менинг китобимда бутунлай бошқача йўсиндаги руҳ ва қандайдир фақат юксак дидли кишиларга тушунарли бўладиган таълимотни кўрасизки, бу эса сизга бизнинг дин, худди шу каби сиёсатимиз ва рўзғоршуносликка доир ўта махфий ва даҳшатли сирларни очиб беради».
Рабленинг романи ўрта аср турмуш–тартиблари ва хулқ–атворларига, схоластик тафаккурга қарши аччиқ сатира сифатида юзага келди, унда хаёлий бўлсада, келажак бахтли ҳаёт ҳақидаги халқнинг умид–орзулари акс этади.
«Гаргантюа ва Пантагрюэль» беш китобдан иборат бўлиб, уни яратишга ёзувчи йигирма йилдан ортиқроқ вақт сарф қилади. Эпопеянинг навбатдаги китоби «Пантагрюэлнинг отаси улуғ Гаргантюанинг ғоят ваҳимали ҳаёти ҳақида ҳикоя» 1534 йилда нашр этилди. «Олижаноб Пантагрюэлнинг қаҳрамонона ҳаракатлари ва қимматли гаплари хақида учинчи китоб» 1546 йилда Парижда энди Франсуа Рабле номи билан босилиб чиқди. 1552 йилда эса эпопеянинг «Жасур Пантагрюэлнинг қаҳрамонона ҳаракатлари ва қимматли гаплари ҳақида тўртинчи китоб»и нашр этилди. Романнинг сўнгги китобидан парча («Овоз чиқарувчи орол») ёзувчи вафотидан тўққиз йил ўтгандан сўнг, 1562 йилда пайдо бўлди. 1564 йилдагина «Олижаноб Пантагрюэлнинг қаҳрамонона ҳаракатлари ва қимматли фикрлари ҳақида бешинчи, сўнгги китоб» нашр этилди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
