Оқава ва табиий сувлардаги оғир металлар учун микроорганизмлардан сорбент сифатида қўлланилиш бўйича дастлабки ишлар Ульрих ва Смитлар (Ullrich A. H & Smith M. W.) томонидан 1951 йилда амалга оширилган [15]

Биосорбцияловчи биомасса ва биоматериалларнинг турлари

Биосорбцион технологияларда тирик микрорганизмлардан қандай фойдаланилса ўлик микрорганизмларни ўз ичига олган биомассалардан ҳам худди шундай фойдаланиш мумкин. Токсинлар ташқи мухитдан биринчи ва иккинчи ҳолатларнинг ҳар иккаласида ҳам ажратиб олиниши мумкин [23].
Бундай ҳолларда биоконцентрлаш механизмларининг фарқи шундаки, тирик микроорганизмлардан фойдаланганда фаол ва пассив сорбция, яъни аккумуляция ва биосорбция жараёнлари содир бўлиши кузатилади. Аккумуляция янада мураккаброқ жараён бўлиб, бунда микрорганизмларнинг яшашини таъминловчи метоболик жараёнлар содир бўлишига олиб келади. Аккумуляциядан ташқари биосорбция механизми ҳам содир бўлади ва бу механизм ҳам мураккаб бўлиб, унинг содир бўлиши микрорганизмларнинг ташқи қобиғидаги ўзига хос функционал гуруҳларнинг мавжудлиги билан боғлиқ. Иккинчи ҳолатда яъни ўлик микрорганизмлардан фойдаланилганда фақат биосорбция жараёни содир бўлади [24].
Микрорганизмлардан фойдаланиш анча машаққатли жараёндир бунда уларнинг яшаши ва кўпайишини таъминловчи муҳит таъминланиши керак. Тирик микрорганизмлардан оғир ва нодир металларнинг десорбцияси ҳам бир қатор чекловларга эга бўлиб, уларнинг яшашини таъминловчи шароитларни сақлаб қолиш жуда қийин. Шу сабабли технологик жараёнларда жонсиз микрорганизмлардан фойдаланиш анча рентабелли ва кам харажат талаб қилади [25–27]. Аммо, адабиётларда чиқинди сувлар таркибидан заҳарли металлар ва радионуклидларни ажартиб олиш учун айнан тирик микроорганизмлардан фойдаланилган етарли даражада ишончли фактлар қайд этилганлигини кузатиш мумкин[28–32].
Оғир металларнинг биосорбциясида жонсиз микроорганизмлардан фойдаланиш тўғрисида тўхталиб, шуни таъкидлаш мумкинки, иш жараёнида кимёвий реагентлар ёрдамида қўшимча ифлослантирувчи моддалар билан қайта ишланмаган ҳолда, олдиндан ишлов беришни амалга ошириш мумкин бўлган оддий ва арзон биоматериалларни танлаш керак [33, 34].
Шундай қилиб, биомассани танлашда асосий омил уларнинг оддийлиги ва кам харажатлиги бўлиши лозим. Дастлабки биомассани биотехнологик ишлаб чиқариш саноати чиқиндиларидан ва табиий муҳитдан олиш ёки маълум шароитларда осон етиштириш мумкин [35-38]. Ҳар хил турдаги биомассалардан фойдаланиш бўйича кўплаб илмий шарҳлар мавжуд [39-45]. Қайд этилишича, оғир ёки қимматбаҳо металларни ажратиб олиш жараёни биосорбентнинг қуруқ вазнига нисбатан 50% гача етказилган[46]. Оғир металл биосорбентларини олишда қўлланиладиган биоматериални қуйидаги тоифаларга бўлиш мумкин: денгиз ўтлари, бактериялар, замбуруғлар, хамиртуруш ва қишлоқ хўжалиги чиқиндилари.