O `zbеkiston rеspublikasi xalq ta'limi vazirligi

Maktab yordamida:

-maktab va maktabdan tashqari o’smirlar jamoasi yordamida tarbiyaviy ta’sir (seksiya, klub, to’garaklar);

-intizomli, a’lochi o’quvchilarning pedagogik qarovsiz sinfdoshlariga ta’siri. Bu yo’nalish bir-biri bilan do’stlashish xohishi, o’zaro muomalaga talab bo’lganda juda muvafaqqiyatli amalga oshib, uning asosida qiziqishlar umumiyligi (sevimli sport turi, texnika, musiqa va boshqalar bilan shug’ullanish) yotadi. Bu yo’nalishning amalga oshirishning muvafaqqiyati ko’p borada o’qituvchi, sinf rahbarining mohir rahbarligiga bog’liq.

-sinf jamoasining pedagogik qarovsiz o’smirlarga ta’siri. Bunaqa birgalikdagi faoliyat (sayohatga chiqish, spartakiadalar, san’at festivallari, ko’rgazmalar, jamoaviy harakatlar)ni talab qiladi. Sinfda jamoaviy ishlarga jalb qilingan pedagogik qarovsiz bolalar nafaqat o’zlari uchun balki jamoa uchun ham mehnat qilayotganlarini va ularning ishtirokiga ko’p narsa bog’liqligini anglab yetishadi. Bunaqa faoliyatlarda og’aynichilik aloqalari vujudga keladi, boshqalarga nisbatan to’g’ri munosabat shakllanadi, yuksatilgan vazifa uchun mas’uliyat xissi ortadi;

-pedagogik qarovsiz bolalarga tarbiyaviy ta’sirning ko’rib chiqilgan yo’nalishlari mikrotuman tarbiyaviy ishida maktab jamoasi bilan birgalikda va bir vaqtning o’zida amalga oshiriladi.

Maktabdan tashqari o’smirlar jamoasi yordamida tarbiyaviy ta’sirni tashkil qilishda quyidagi holatlarni inobatga olish lozim:

-birinchidan to’garak, seksiya, klubda o’smirlarda aniqlangan bitta qiziqish bilan cheklanmaslik lozim (akvariumistika yoki sport bilan shug’ullanish) balki mehnat, turli o’yinlar, ijodiy faoliyat orqali pedagogik o’smirlarni atrofdagilar bilan normal munosabatlarga tayyorlashga intilish lozim.

-ikkinchidan, norasmiy guruhga yoki uning aksariyat a’zolariga ta’sir ko’rsata turib ularni rasmiy guruhga o’tishlariga erishsa bo’ladi. Bu jarayonni shartli ravishda “rasmiylashtirish” deyishadi. Bu jarayon o’smirlar uchun sezilmaydigan holda tarbiyachi tomonidan norasmiy guruhning rasmiy guruhga aylanishidir.

Pedagogik qarovsiz bolalar bilan tarbiyaviy ish olib borishning yana bir xususiyati o’smirlarni o’zi tanlashgan, uning bajarilishidan qoniqish sezishadigan faoliyatni tanlashdir. Asta-sekin faoliyatdagi bunday ehtiyojni qondirish va rivojlanish, keyinchalik uni o’smirlarda bajarayotgan ishlari uchun mas’uliyat xissini oshiruvchi faoliyat turlari bilan to’ldirib borish lozim.

Tarbiyasi og’ir bolalar yoki o’smirlar bilan ish olib borish pedagogik qayta tarbiyalash jarayonini ko’zda tutadi.

Qayta tarbiyalash-bola yoki o’smir yurish-turishidagi turli cheklanishlarni yengib o’tish yoki bartaraf etishdir. qayta tarbiya ham tarbiyachi ham tarbiyalanuvchilar uchun ham og’ir jarayondir. Tarbiyalanuvchi yangiyulning istiqboli bilan qiziqishi lozim. Tarbiyachi esa tarbiyalanuvchining o’tmishi, bugungi kunini tahlil qilib uning kelajagini tasavvur etishi lozim.

O’smirni qayta tarbiya yoki o’z-o’zini tarbiyalashga tayyorlash jarayoni bir necha bosqichdan iborat:

1. 
   Tarbiyalanuvchini o’rganib chiqish;
   
2. 
   O’smirning yurish-turishini o’zgartirish uchun uning ruhiy tayyor qilish;
   
3. 
   Ijobiy axloqiy xislatlarni to’plash;
   
4. 
   Inqirozdan chiqish, o’z-o’zini tarbiyalashga o’tish.
   

SHuni ham inobatga olish kerakki, bu jarayonga tarbiyachidan tashqari o’smir mansub bo’lgan tarbiyalanuvchilar jamoasi ham qo’shiladi. Bunda tarbiyachi koordinator vazifasini bajarib, jamoani o’z o’rtoqlarini qayta tarbiyalashga yo’naltiradi. O’smirlar bilan reabilitatsion markazda ishlayotgan ijtimoiy pedagog metodlardan biridan foydalanib tarbiyalanuvchi oldida idealga o’xshash maqsadini qo’yadi. Bu axloqiy komil inson o’smirning ijobiy yurish-turishning shakllanishiga yordam beradi.