O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

II. Qog‘ozxromatografiktahlil.
Qog‘ozxromatografiyasiningnazariyasoslari.

Qog‘ozxromatografiyasiusulidaxromatografikjarayongabirqanchaxolatlarta’siridanamoyonbo‘ladi. Ularqog‘oztolalariningjoylashishi, absorsiyajarayoni, ionalmashuvprotsesslari.

Dorivositalarinixromatografiktaxlilqilishdamoddaniikkifazaorasidataqsimlanishinazardatutiladi. 1944 yilA.Martin, R.KondenvaA.Gordonlartomonidankolonkalixromatografiyadataqsimlanishnazariyalariniqog‘ozxromatografiyasigatatbiqetdilar.
Kolonkalitaqsimlanishxromatografiyasidamoddaniikkifazaorasidagitaqsimlanishiquyidagiformulabilanisbotlanadi:
S_n
K_D = ----
S_n

S_n - qo‘zg‘almasfazadagimoddakonsentratsiyasi.

S_n - qo‘zg‘aluvchifazadagimoddakonsentratsiyasi.
K_d - taqsimlanishkoeffitsent.

Qog‘ozxromatografiyasidamoddaniqo‘zg‘aluvchivaqo‘zg‘almasfazalarorasidagimiqdoriyproporsiyabilananiqlashkattaxatoliklarnikeltiribchiqaradi. Shuninguchun Rf qiymatiasosidaxisoblabtopishmumkin.

startdanmoddadog‘igachamasofa
Rf = ---------------------------------------------------------
startdanfrontgachamasofa

Formulaniquyidagichatalqinqilinsa:

R.A_nA_n
Rf = ------ = ---------------------
A_pA_p+K_d .A_n


A_n 1
bundan: K_d =----------(-----1)
A_rRf
A_p- qo‘zg‘aluvchifazaxajmi
A_n - qo‘zg‘almasfazaxajmi.

Qog‘ozxromatografiyasidadorivositalarinianiqlashdaquyidagiformulaniqo‘llashmumkin:

l
Rf = ----
L
l - moddanixarakatlanganmasofasi
L - erituvchixarakatlanganmasofa.
Rf - qiymatningdoimiyligiA_p/A_nnisbatdagiqiymatnidoimiyligigabog‘liq. Budoimiyliknio‘zgarishiqo‘zg‘almasvaqo‘zg‘aluvchifazalarorasidagiadsorbsionvaionalmashuvjarayonlarinio‘zgarishigabog‘liqbo‘ladi.
Rf - qiymatqog‘ozxromatografiyasidaqo‘zg‘almasfazatarkibiga, tajribaolibborishtexnikasiga, xaroratgavabosimkabiomillargabog‘liq. Lekinmoddakonsentratsiyasigabog‘liqemas.
Taqsimlovchixromatografikjarayonniqog‘ozvariantiniamaldaqo‘llashdaengasosiytalabxromatografikqog‘ozningsifatibo‘lib, uo‘zidaqo‘zg‘almasfazasifatidaqog‘ozdasaqlanuvchisuvmiqdorinazardatutiladi.
Qo‘zg‘almasfazaniushlovchiqog‘ozgaquyidagitalablarqo‘yiladi:
qog‘ozkulsizvaorganikchiqindilardanxolibo‘lishi;
qog‘ozningqalinligibutunsatxbo‘ylabbirxilligi;
qo‘zg‘aluvchifazavaaniqlanuvchimoddabilanreaksiyagakirishmasligi;
standarteritmanianiqvato‘liqajratibberishi;
qo‘zg‘aluvchifazanibirxiltezlikdaxarakatlanishinita’minlashi.
Bundayxromatografikqog‘ozlaryuqorisifatlipaxtatolalaridanmaxsustayyorlanadi. UlarN1, 2, 3, 4 raqamlaribilanvaM, Bva "Vatman" belgilaribilanchiqarilib, sekinvatezxromatografikjarayonlaro‘tkazishdaqo‘llaniladi. Qog‘ozqanchazichbo‘lsa, (B) qo‘zg‘aluvchifazaxarakatishunchaliksekinbo‘ladi.
Maxsusxromatografikqog‘ozbo‘lmaganxollardaoddiyfiltrqog‘oztasmasiolinib, uni 0,1nnatriyishqoriyspirtlieritmasibilanso‘ng 2% xloridkislotaeritmasibilanyuvibquritilgach, xromatografikjarayonuchunqo‘llashmumkin.
Qog‘ozxromatografiyasixam, gaz-suyuqlikxromatografiyasikabi, taqsimlovchixromatografiyahisoblanadi, chunkiharikkalaxolatdaxammoddalararalashmasiqo‘zg‘almasvaqo‘zg‘aluvchifazalarorasidaqaytataqsimlanadi. Gaz-suyuqlikxromatografiyasidao‘tkazuvchio‘ovakmaterial (shixta) bo‘lsa, qog‘ozxromatografiyasidabundayvazifaniqog‘oztolalari, ya’nisellyulozabajaradiyokiqog‘ozxromatografiyasiyuzaqatlamxromatografiyasidir.
Xromatografikqog‘ozyotmoddalarsaqlamasligi, ayniqsaog‘irmetalltuzlari-texnologikjarayonlarhisobigashimilibqolishimumkinbo‘lgantemirvamissaqlamasligizarur. Qog‘oztayyorlashdaishlatiladigansuv(deionlangan) ionlardantozalanganbo‘lishishart. Xattoolinganqog‘ozvaraqlariishlatishdanavvalqo‘shimchasuyultirilgankislotaeritmasixamdasuvbilanyuvibyotmoddalarqoldiqlaridantozalanishitalabqilinadi.
Hozirgikunda, qog‘ozxromatografiyasiningturlivarianlariqo‘llaniladi. Ulardanqo‘llashgaqulayusullarnitushuntiramiz.