O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

IQ- spektrlardagiba’zibirxarakterliyutilishchastotalari

Bog‘laryoki atomguruxlar	Birikmalar	CHastota -sm	Intensivligivachiziqxarakteri
-S-N	alkanlar	2850-2960	Kuchli
-S-N	alkenlar	3010-3100	O‘rtacha
-S-N	Alkinlar	330	Kuchli
-S-S	Alkanlar	600-1500	Kuchsiz
-S-S-	Alkenlar	1620-1680	O‘zgaruvchan
-S-S-	Alkinlar	2100-2260	O‘zgaruvchan
-C-N-	Nitrillar	2200-2300	O‘zgaruvchan
-S-O-	Spirtlar	1000-1300	Kuchli
	Oddiyefir
	Kislotalar
	Murakkabef
S=O	Aldegidlar	1720-1740	Kuchli
S=O	Keton	1705-1725	Kuchli
S=O	Kislotavamurakefirlar	1700-1750	Kuchli
-ON	Spirtlar, fenollar	3590-3650	O‘zgaruvchan Keskin

IK-spektroskopiyausulidatahlilniamalgaoshirishdaasosansuyuqeritmalarnito‘g‘ridan-to‘g‘riyokima’lumerituvchieritmasidaolibboriladi. Ammoma’lumqalinlikdagixajmerituvchilarIKto‘lqinuz0unlikdaxardoimtiniqbo‘lmasligimumkin. SHuninguchunkvpinchaxlorto‘rtuglerodi, xloroformvadixlormetanqo‘llaniladi.

Tahliluchuntekshiriluvchimoddalarniikkixilusuldatayyorlanadi:

1. 
   Ma’lum (2-5mg) miqdordagimoddaniozmiqdordagimineralyog‘dayokito‘g‘otkeladiganerituvchidabirxilaralashmaxosilbo‘lgunichaaralashtiriladi. Hosilbo‘lganpastaniNaClyokituzlardantayyorlanganplastinkalarorqalitahliliamalgaoshiriladi.
   
2. 
   Aniqlanuvchimoddaniquruqkaliybromid (kaliybromidyokikaliyxloridIK-spektroskopiyauchun) bilan 1:200 prizmaliuskunalaruchun, 1:300 difraksionreshotkalaruchunnisbatdaolinibstupkadaaralashtiriladi, so‘ngramaxsusmoslamadavakuumsharoitdapreslanadi. Hosilbo‘lganrangsizdiskniIKuskunasigajoylashtiribtahlilniolibboriladi.
   

IQ- spektroskopiyaningqo‘llanilishi

1. Moddalarnisifatinianiqlashuchun.

Masalan: sintezlanganmoddani, aniqnamunabilansolishtirishorqalianiqlash.
2. Aniqlanuvchimoddafunksionalguruxlariberganspektrchastotaxarakteristikalarigaasoslanib, moddamolekulasituzilishinianiqlash.
3. Intensivlikningkonsentratsiyasigabog‘liqlikchizmasigaasoslanib, farmatsevtikdorivositalarimiqdorinianiqlash.
4. Moddalartarkibidagiatomvamolekulalarningo‘zarota’sirlarini (vodorodbog‘lanish, kordinatsionbog‘lanishkabilarni) o‘rganish.
IK- spektroskopiyadamoddalarnivaqtbirligidamolekuladagiinersiyasianiqlanadi. Moddalaratomlarimassasinibilganxoldavaatomlaroraliqmasofalarinivaularningo‘zarobog‘lanishburchaklarinianiqlashimkoniniberadi.
ModdalarniIK-spektrinianiqlashdaIK-spektroskoplaridanfoydalaniladi. Olinganspektrnatijalarigaasoslanibmoddamolekulasidanfunksionalguruxlartebranishlarturlarivabog‘lanishlaraniqlaniladi, xamdamoddastrukturasibelgilanadi. Olinganspektrtahlilima’lumqoidabilanbajarilmasdan,balkigazsuyuqlikxromatografiya,mass-spektroskopiyavaYAMRspektrlarikabiqo‘shimchainformatsiyalargaasoslanibbajariladi.
Masalan: spirtlarniIK-spektrchizmasidaasosiyxarakterlispektr 3700^-smgatengbo‘lib, buspirtlardagi –ONguruxigamoskeladi.
Undantashqari 3350^-smvodorodvakislorodorasidagibog‘lanishspektri, 1200-1000^-smoraliqdauglerodvakislorodoraliqbog‘lanish (-S-O) spektrlarinomoyonbo‘ladi.
Spektralxarakteristikalar 10%danortiqqiymatko‘rsatkichlaribo‘yichaquyidagioraliqlardafunksionalguruxlartekshiriladi.

3600-3100^-sm

3100-2800^-sm
2800-1800^-sm
1800-1400^-sm

So‘ng 10% dankamoraliqko‘rsatkichlari, bundaS-N,-S=S-, S₆N₅O- kabibog‘lanishlarbelgilanadi.

Spektrko‘rsatkichqiymati 1400^-smkamqismidagispektrlarni " barmoqizi" belgilari (otpechatkipalsev) debyuritiladi, xamdama’lumjadvalyordamidaqandaygruppayokibog‘gataalluqliekanianiqlanadi.
Spektrko‘rsatkichi 3600-3100^-smoralig‘idabo‘lsa, NH₂OHguruxiborligidandalolatberadi.
Tebranishto‘lqinuzunligi 3100-2800^-sm, qo‘shimcha1650-1400^-smoraliqlardaspektrchiziqlarhosilqilsa -S-S-bog‘laridanvaularningjoylanishxolatlaridandalolatberadi.
2800-1800^-smoralig‘idagispektrlar -S=S, hamda -S=N-bog‘lanishlarigayanakarbonkislotasivaunihosilalariga(ammoniylituzlar) aminokislotalarhamdaalkanlargaxosbo‘ladi.
1800-1400^-smoraliqdagihosilbo‘lganspektrlaresabenzolxalqasi, karbonilvakarboksilguruxlari,angidridlar,nitrovanitrozaguruxlar, -S=S- qo‘shbog‘lartebranishlari,-S-N-orasidagideformatsiontebranishlarhaqidama’lumotberadi.
ModdalarniIK-spektrlaribo‘yichaaniqlangandaqo‘llanilganerituvchilarningkimyoviyxususiyatlari,eritmaningfizikxususiyatiga, konsentratsiyagavaxaroratgabog‘liqbo‘lishinie’tibordasaqlashkerak. Bundayko‘rsatkichqiymatlarinio‘zgarishispektrchastotalariningo‘zgarishigasababchibo‘ladi.
Assotsiatsiya, dissotsiatsiya, salvotatsiyahamdaichkisteriokimyoviyo‘zgarishlarmoddaningelektriko‘zgarishlarigasababbo‘ladivaspektrlarda 50^sm-1gachao‘zgarishlarnamoyonbo‘ladi.
SHuninguchunhammavaqtolinganIK-spektrlarstandartmoddaspektrlaribilansolishtiriladivaxulosachiqariladi.