O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

Xromofor guruhi	formulasi	Modda	Erituvchi	max,nm

karbonil	>S=O	atseton	spirt	270,0	15,8
karbonil	>S=O	atsetaldegat	spirt	293,4	11,8
karboksil	-SOON	sirka kis-si	toza suv	204,0	60,0
etilen	-S=S-	etilen	toza suv	193,0	10.10^3
azometin	>S=N-	atsetoksim	toza suv	190,0	5.10^3
nitroza	- N=O	nitrozo-butan	efir	665,0	20
nitrit	-O- N=O	oktilnitrit	geksan	230,0	2,2.10^3
benzol	S6N6	oktilnitrit	geksan	255,0	230
nitrat	-O-NO2	etilnitrat	dioksan	270,0	12

Yuqorida keltirilgan jadvaldagi ma’lumotlar modda molekulasidagi guruhlar yordamida ma’lum aniqlikdagi spektral nur yutish xususiyati tasdiqlab olishga yordam beradi. Ayrim xolatlarda bunday xromofor guruhi bilan bir qatorda uning tarkibida bo‘lgan aktiv atomlar ishtirokida o‘zi xech qanday nur yutish xususiyatiga ega bo‘lmagan, lekin xromofor guruhi ishtirokidagi rang hosil bo‘lishi va nurning intensivligini oshirishda xizmat qiladi.

Nur yutishni xarakterlovchi asosiy qiymatlari. Agar modda eritmasi J_o intensivlikda yorug‘lik (nur to‘plami) o‘tkazilsa, nur eritma qatlamidan o‘tgandan keyin uning intensivligi J_t gacha kamayadi. Bularning nisbati yorug‘lik

J_t
---- = T
J_o
o‘tkazishni (yutishni) xarakterlaydi. Yorug‘lik o‘tkazish qiymati (T) O dan 1 gacha o‘zgarishi mumkin. Ba’zi xollarda bu qiymat protsentlarda ifodalanadi. Agar T qiymat kattaligini 1 sm qatlam qalinligiga tavsiya etilsa, bu qiymatni nur yutish koeffitsiyenti deyiladi. Moddalarning nur yutish qiymatini optik zichlik D bilan ifodalash mumkin.
J_o
D = - lgT D= lg -------
J_t
D qiymatlari turli musbat qiymat bo‘lib, 0 dan  gacha bo‘lishi mumkin. Lekin zamonaviy asboblar optik zichlik qiymatini 2 gacha aniqlash imkonini beradi.

Fotometriyaning asosiy qonuni

Nur yutishning asosiy qonuni asosan, ya’ni Buger-Lambert-Ber qonuniga asosan – modda eritmasining nur yutish va shu eritma, nur yutgan, hamda moddaning konsentratsiyasi orasida bog‘liqlik bor.
J_t = J_o. 10^-E1S
S – nur yutgan eritma konsentratsiyasi mol/l
1 – qatlam qalinligi, sm hisobida
E – molyar nur yutish ko‘rsatkichi
Molyar nur yutish ko‘rsatkichi (E) qiymati nur yutuvchi moddaning tabiatiga, tanlangan to‘lqin uzunligiga va bosimiga bog‘liq.
J_t
T = --------dan foydalanibJ_t =J_o . 10^-E1S tenglamani
J_o
quyidagicha yozish mumkin. T= 10^-E1S
D=lgT ekanligi hisobga olgan holda ya’ni, agar eritmaning nur yutishi Buger-Lambert-Ber qonuniga bo‘ysunsa, u holda eritmaning zichligi D shu eritmaning konsentratsiyasiga to‘g‘ri proporsional bo‘ladi. Bu holda optik zichlikning konsentratsiyasiga bog‘liqlik grafigi (chizmasi) koordinat boshidan boshlanuvchi to‘g‘ri chiziq bo‘ladi. Agar moddaning nur yutish qonuni e’tiborga olinmasa to‘g‘ri chiziqli bog‘liqlik buziladi.
Buger-Lambert-Ber qonuni faqat nur yutish ko‘rsatkichi doimiy bo‘lgan monoxromatik nurlanish sharoitida to‘g‘ri keladi.
Ber qonuni quyidagi sharoitlarda kuzatiladi:

1. 
   Eritmadan o‘tayotgan nur monoxromatik bo‘lishi kerak. Agar bu sharoit kuzatilmasa, ikki bir-biriga yaqin to‘lqin uzunliklari uchun  va ¹ quyidagi tenglik hosil bo‘ladi.
   

Ber qonuni polixromatik nurlar uchun qo‘llanilmaydi, chunki  va ¹ qiymatlari bir-biriga teng emas. Bu esa shuni ko‘rsatadiki, ideal sharoitga keltirish, yaqinlashtirish uchun shunday nur to‘plamini tanlash kerakki, bunda to‘lqin uzunliklari intervali nur yutish egri chiziq maksimumini o‘z ichiga olishi yoki u egri chiziqda imkon boricha egri chiziqning gorizontal qismida bo‘lishi kerakki, bunda hamma intervalda