O zbekiston respublikasi so g L iq n I saqlash

XUSUSIY QISM 

TAYANCH-HARAKAT A’ZOLARI TIZIMI

Odam organizmining asosiy vazifalaridan biri uning harakat qilish 

qobiliyatidir.  Bu  harakat  suyaklar  va  mushaklar  ishtirokida  ro ‘y 

beradi. Tayanch-harakat apparati faol harakatchan qism -  mushaklar 

va  nofaol  qism  -   suyaklar  hamda  ulaming  o ‘zaro  qo‘shilishidan 

iborat.  Tayanch  -  harakat  a ’zolar  tizimi  organizmning  ko‘p  qismi 

(gavdaning umumiy og‘irligini 72,5  %i) ni tashkil qiladi.

OSTEOLOGIYA -   SUYAKLAR HAQIDAGI  ILM 

Umumiy m a’lumotlar

Osteologiya  -  suyaklaming tuzilishini  o ‘rganadi.  Organizmning 

qattiq  asosini  hosil  qiluvchi  suyaklar  majmui  skeletdir.  Skelet 

(skeleton,  grekcha -  skeletos)  quritilgan  degan  so‘zdan  olingan.  U 

200 dan ortiq alohida suyakdan iborat.  Skeletning og‘irligi 5 -  6 kg 

bo‘lib, erkaklarda u gavda umumiy og‘irligining  10 % ini, ayollarda 

8,5 % ini tashkil qiladi.

Skeletni  ikki  qism:  o ‘q  skeleti  va  o ‘siqcha  skeletiga  bo ‘lish 

mumkin. 0 ‘q skeleti kalla suyaklari, umurtqa pog‘onasi, qovurg‘alar 

va  to‘sh  suyagidan  iborat  bo ‘Isa,  o ‘siqcha  skeleti  qo‘l  va  oyoq 

suyaklaridan tashkil topgan (2-rasm).

Skelet tayanch-harakat, himoya va biologik vazifalami bajaradi.

1.Tayanch  vazifasi  yumshoq  to ‘qima  va  a ’zolarining  skeletning 

ayrim qismlariga birikib turishi natijasida vujudga keladi.

2.Harakat  vazifasi  skeletni  tashkil  qilib  turgan  suyaklaming 

har  xil  richag  hosil  qilib,  bo ‘g ‘im  orqali  birlashishi  va  nerv  tizimi 

yordamida mushaklar qisqarishi bilan namoyon bo ‘ladi.

3.Himoya qilish vazifasi  skeletning  alohida  qismlaridan vujudga 

kelgan  b o ‘shliqlar  orqali  bajariladi.  Masalan,  umurtqa  kanali  orqa 

miyani, kalla suyaklari bosh miyani, ko‘krak qafasi o ‘pka va yurakni 

tashqi ta ’sirlardan saqlab turadi.

25

---

4.Biologik  vazifasi  suyaklar  tarkibida  ko‘p  miqdorda  mineral 

modda  almashinuvida  ishtirok  etuvchi  kalsiy,  fosfor,  magniy  va 

boshqa  elementlar  bor.  Bundan  tashqari,  suyaklaming  epifizlarida 

joylashgan  qizil  ilik  organizmda  biologik  himoya  vazifasini 

bajaradigan  qon  elementlarini  ishlab chiqaradi.  Skeletda bosh,  tana, 

qo‘l  va oyoq qismlari  tafovut qilinadi.