O zbekiston respublikasi so g L iq n I saqlash

Yangi tug‘ilgan chaqaloq 

1 - 1 0  kun

Emizikli davr 

10 kundan  -  1  yoshgacha

Erta bolalik davri 

1 - 3  yoshlar

Bolalikning  1  davri 

3 - 7  yoshiar

Bolalikning 2  davri 

8 - 1 2  o‘g‘il bolalar

8 - 1 1   qiz bolalar

Balog‘at davri 

13 -  16 o ‘g‘il bolalar

12 -1 5  qiz bolalar

0 ‘smirlik davri 

17 -2 1   yigitlar

16 -2 0  qizlar

Postnatal taraqqiyot

Bola  tug‘ilganidan  so‘ng  yangi  tug‘ilgan  chaqaloq  davri  bosh- 

lanadi.  Yangi  tug‘ilgan  chaqaloq  yetilgan  va  yetilmagan  bo ‘ladi. 

Agar  chaqaloqning  tana  og'irligi  2500  g  dan  ko‘p,  tana  uzunligi

16

---

2?

йУ

 

#

2

45  sm dan katta bo ‘lsa, u yetilgan; tana  og‘irligi 2500 g kam b o ‘lsa 

yetilmagan bo ‘ladi.

Yangi  tug‘ilgan  chaqaloqning  boshi  katta  va  yumoloq,  bo ‘yini 

va  ko‘krak  qafasi  qisqa,  qomi  uzun,  oyog‘i  kalta  va  qo‘li  uzun  va 

ko‘krak qafasi bochkasimon shaklda b o ‘ladi.

Emizikli davrda bola tez o ‘sadi. Bu davrda uning og‘rligi 3 marta, 

b o ‘yining uzunligi  esa  1,5  marta kattalashadi.  6  oydan boshlab  sut 

tishlari  chiqa boshlaydi.  Bola 6 oylikda emaklab,  davr oxirida yura 

boshlaydi.  Birinchi  yil  davomida  b a ’zi  a ’zo  va  tizimlar  (harakat- 

tayanch,  ovqat hazm qilish va nafas olish) tez o ‘sadi.

Erta  bolalik  davrida  barcha  sut  tishlari  chiqib  b o ‘ladi.  2-3 

yoshlarda  bola  bo‘yiga  sezilarli  o‘sadi.  Bosh  miyaning  tez  o ‘sishi 

munosabati bilan aqlan tez rivojlanadi.

Bolalikning  I  davrida  6  yoshdan  boshlab  birinchi  doimiy  tishlar 

(birinchi katta oziq tish va pastki ja g ‘ning medial kurak tishi) paydo 

bo ‘ladi.  Erta bolalik va bolalikning I  davrlarida o ‘g ‘il va qiz bolalar 

tana o ‘lchamlari va shakli jihatidan bir birlaridan farq qilmaydi.

Bolalikning  II  davrida  (qizlarda  8 - 1 1 ,   o‘g ‘il  bolalarda  8 - 1 2  

yoshlarda) tana shakli va o ‘lchamlarida jinsiy farq bilina boshlaydi. 

Bu  davrda  tananing  bo ‘yiga  o ‘sishi  qiz  bolalarda  o ‘g‘il  bolalarga 

nisbatan  yuqori  b o ‘ladi,  chunki  qiz  bolalaming  jinsiy  yetilishi 

o ‘rtacha ikki yil  oldinroq boshlanadi.  8-9 yoshlarda qiz bolalaming 

chanog ‘ i kengayib, soni yumaloqlashadi va moy bezlarining sekretsi- 

yasi oshadi.  Qiz bolalaming jinsiy gormonlarini ishlab chiqarilishini 

kuchayishi  ikkilamchi jinsiy  belgilaming  taraqqiyotiga  olib  keladi. 

Ularda  dastlab  sut  bezlari,  so‘ngra  qov  va  qo‘ltiq  osti  sohalarida 

tuklar paydo bo ‘ladi.

0 ‘g ‘il  bolalaming  jinsiy  taraqqiyoti  biroz  kechroq  boshlanadi. 

1 0 - 1 1   yoshlarda  ulaming  hiqildog‘i,  moyagi  va  yorg‘og‘i  o ‘sa 

boshlaydi. Davr oxirida esa erlik oloti  o‘sadi.

Balog‘at  davrida  (qizlarda  12-15,  o ‘g ‘il  bolalarda  13-16  yosh) 

ikkilamchi jinsiy belgilar kuchayib, jinsiy a ’zolar o ‘sishi tezlashadi. 

Qizlarda sut bezlari kattalashib, qov va qo‘ltiq osti sohalarida tuklar 

quyqlashib, jinsiy a ’zolar kattalashadi va hayz ko‘rish boshlanadi.

---

Balog‘at  davrida  o ‘g ‘il  bolalaming  jinsiy  taraqqiyoti  nisbatan 

tez  o ‘tadi.  13  yoshlarda  ulaming  tovushi  o ‘zgarib,  qov  sohasida, 

14  yoshlarda esa  qo‘ltiq  sohasida  tuklar paydo b o ‘ladi.  M oyak va 

erlik  olati  kattalashib,  yorg‘oq  terisida  pigment  ko ‘payadi.  15-16 

yoshlarda  yuzida  soqol  va  m o‘ylab  paydo  bo ‘lib,  jinsiy  a ’zolar 

yanada kattalashadi va birinchi eyakulatsiya ro ‘y beradi.

0 ‘smirlik davrida  (qizlarda  16-20, o ‘g ‘il bolalarda  17-21  yosh) 

organizmning  taraqqiyoti  va  o ‘sishi  tugallanadi.  Barcha  a ’zo  va 

tizimlar o ‘zining morfofunksional yetuklik darajasiga yetadi.  Jinsiy 

a ’zolar tizimi taraqqiyoti tugallanib, reproduktiv faoliyat yetiladi.

Oxirgi  100 yil davomida bolalar va o ‘smirlarning jism oniy hamda 

fiziologik taraqqiyoti tezlashganiligi (akseleratsiya) ko‘zga tashlanadi.

Hozirgi  davrda yangi tug‘ilgan chaqaloqlaming bo ‘ у ini uzunligi 

1,5-2  sm, massasi  100 -  300 g oshgan.  Bir yoshli bolalar b o ‘yining 

uzinligi  XIX  asrdagi  tengdoshlaridan  5  sm  uzun  bo ‘Isa,  1,5-2  kg 

og‘irdir.  So‘nggi  100  yil  davomida  maktab  yoshigacha  bo ‘lgan 

bolalaming bo ‘yi  10 -   12  sm kattalashgan bo ‘lsa, maktab yoshidagi 

bolalarda  10 -   15  sm o ‘sadi.

Akseleratsiya  butun  organizmni  qamrab  olib,  tana  olchamlari, 

suyaklar  va  a ’zolaming 

o‘sishi,  jinsiy  taraqqiyotda  ko ‘rinadi. 

Hozirgi o ‘smirlaming jinsiy taraqqiyoti ikki yil oldinroq ro ‘y beradi. 

Erkaklarda akseleratsiya ayollarga nisbatan kuchli.