O ’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo

Ta’lim- tarbiya 

Insonning shaxs sifatida 

shakllanishiga ta’sir 

etuvchi omillar 

Irsiyat  

Ijtimoiy muhit 

---

 

54 

Jamiyat 

Shaxs faolligi 

Shaxsiy 

xarakterdagi faollik 

Ijtimoiy 

xarakterdagi

 

faollik 

Biroq,  agar  bolaning  shaxsiy  faolligi  mavjud  bo

’lsa,  muhit  uning  taraqqiyotiga  ta’sir 

ko

’rsata  olmaydi.  Faqat  o’zining  shaxsiy  faolligini  ko’rsatgandagina  bola  atrof-muhitning 

ta

’sirini his qilishi, shundagina uning rasmiy xususiyatlari namoyon bo’lishi mumkin. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Demak, inson - faol mavjudod. U tarbiyaviy ta

’sirlar, muhit ta’sirining  passiv ob’ekti emas. 

Shuning  uchun  hayotning  tashqi  sharoitlari,  tashqi  ta

’sirlar  inson  shaxsini  bevosita  emas, 

balki  uning  muhit  bilan  o

’zoro  ta’siri  jarayoni  orqali,  uning  shu  muhitdagi  faoliyati 

yordamida  belgilaydilar.  Shu  tuufayli  muhit,  tarbiyaviy  t

’asir haqida gapirganda uni ya`ni 

insoning  tashqi  muhit  bilan  faol  ta`sir  jarayoni,  tarbiyachi  bilan  tarbiyalanuvchining  faol 

o

’zaro aloqasi sifatida tushunish zarur. 

Inson  faol  mavjudod  sifatida  o

’z shaxsini ongli ravishda o’zgartirishi mumkin. Shaxsning 

shakllanishida  o

’z-o’zini tarbiyalash, ya’ni kishining shaxsiy sifatlarini takomillashtirishga 

qaratilgan ongli ishi katta ahamiyatga ega bo

’la boradi.  

Shaxs  guruhda,    ya

’ni mana shu guruhda  o’rnatilmagan o’zaro munosabatlar va muloqat 

ta

’sirida  rivojlanadi.  Demak,  guruhning  taraqqiyoti  shaxsning  guruhda  rivojlanishi  omili 

sifatida namoyon bo

’ladi. 

Individ o

’ziga xos ehtiyoj, ya’ni  shaxs  bo’lishi ehtiyoji hamda shaxs bo’lish qobiliyatiga  

ega. Bu qobiliyat, ya

’ni individual xususiyatlar. 

Shaxs  bo`lish  ehtiyoji  qondirilishini  ta

’minladi  va  turli  ishlarni  amalga  oshirishga  imkon 

yaratadi. 

Ushbu  ehtiyojning  amalga  oshirishda  yuqori  rivojlanish  darajasiga  ega  bo`lgan  guruh 

jamoalar katta ahamiyatga ega. 

Shaxs  rivojlanishi  yangi  ijtimoiy  muhitga  kushilish  va  u  bilan  birlashish  sifatida  tasavvur 

qilish  mumkin.  Shartli  ravishda  bu  muhitni  doimiy,  o`zgarmas  deb  qaraladi.  (masalan, 

maktabning  birinchi  sinfi,  ishlab  chiqarish  brigadasi,  harbiy  qism  va  hokozo).  Nisbatan 

---

 

55 

barqaror  bo`lgan  muhitda  shaxsning  rivojlanishi  3  ta  bosqichni  bosib  o`tadi.  Bular 

– 

adaptatsiya, individualizatsiya va integratsiya bosqichlaridir. 

Demak,  inson  shaxs  sifatida  ijtimoiy  muhitning  hal  qiluvchi  ta

’siri  ostida  shakllanadi. 

Tajribalarda  ko

’rsatishicha,  insoniyat  jamiyatdan  tashqarida  haqiqiy  taraqqiy  etgan  inson, 

shaxs bo

’la olmaydi.