O ’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya kafedrasi

Organizmda funktsiyalarning boshqarilishi.
Organizmda fukntsiyalarni boshqarish gumoral va nerv mexanizmlari orqali amalga oshiriladi. Gumoral boshqaruv organizmda oqib yurgan suyuqliklardagi kimyoviy moddalar orqali amalga oshadi. Nerv boshqaruvi nerv tolalari orqali kelayotgan impul’s orqali bo’ladi. Organizmda funktsiyalarni nerv va gumoral boshqarish mexanizmlari o’zaro bog’liq xolda ishlaydi.
Tirik organizmni asosiy funktsiyasi moddalar almashiuvi xisoblanadi. Moddalar almashinuvi ikkita o’zaro bir-biriga qarma-qarshi va doimo birga ketadigan jaroyonlardan iborat bo’ladi: assimilyatsiya va dissimilyatsiya, yangi adabiyotlarda anabolizm va katabolizm deb ataladi. Moddalar almashinuvi tashqi muxitdan kerakli moddalarni organizmga kirishi, qayta ishlanishi, o’zlashtirilishi va almashinuv jaroyonlari natijasida xosil bo’lgan organizm uchun keraksiz moddalarni chiqarib tashlashdan iborat bo’ladi. Tashqi muxit bilan organizmni o’zaro munosabati metabolizmni tezligini belgilaydi. Organizmlar evolyayutsion taraqqiyot davomida yashayotgan muxit sharoitlariga moslashadilar. Organizm xujayralari ichki muxitda yashaydi. Ichki muxit qon, limfa va to’qima suyuqligidan iborat bo’ladi. Ichki muxitning tarkibi va xususiyatlari nisbatan doimiy ushlab turiladi va uni gomeostaz deb ataladi. Organizmda uzliksiz moddalar almashinuvi va tashqi muxit omillarini sezilarli darajada o’zgarib turishiga qaramasdan gomeostazning doimiyligi funktsiyalarni faoliyatini boshqarilishi orqali ta’minlanadi
Organizmlar evolyayutsion taraqqiyot davomida yashayotgan muxit sharoitlariga moslashadilar. Organizm xujayralari ichki muxitda yashaydi. Ichki muxit qon, limfa va to’qima suyuqligidan iborat bo’ladi. Ichki muxitning tarkibi va xususiyatlari nisbatan doimiy ushlab turiladi va uni gomeostaz deb ataladi. Organizmda uzliksiz moddalar almashinuvi va tashqi muxit omillarini sezilarli darajada o’zgarib turishiga qaramasdan gomeostazning doimiyligi funktsiyalarni faoliyatini boshqarilishi orqali ta’minlanadi
Organizm gomeostazni saqlash uchun moslashuvchi mexanizmlarni o’z faolligini o’zgartirish darajasidan foydalanadi.
1. Sust moslashish- anabioz, gipobioz.
2. Faol izlash-sharoit qulay joyga ko’chish.
3. Faol aralashish - odamlarda eng mukammal ko’rinishi - mexnat faoliyati xisoblanadi.
Gomeostazni ushlab turishda nerv tizimining axamiyati katta.
Organizmda fiziologik funktsiyalar o’z-o’zini boshqarish tamoyiliga ko’ra boshqariladi. O’z-o’zini boshqarish organizmni universal xususiyati xisoblanib qaysidir bir fiziologik ko’rsatkich o’zining doimiy darajasidan o’zgarganda uni ta’milovchi funktsiya ishga tushib asli xolatini tiklaydi. O’z-o’zini boshqarish mexanizmi orqali organizmning barcha ko’rsatkichlari nisbatan doimiy darajada ushlab turiladi. O’z-o’zini boshqarishni muxim shartlaridan biri qaytar bog’lanish xisoblanadi.