O ’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakultet

2-savolning bayoni: Hozirda diniy ekstremizm va xalqaro terrorizm dunyo mamlakatlari uchun nafaqat tashqi, balki ichki xavfsizlikka ham daxldor masalaga aylandi. O‘zbekiston diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurash sohasidagi huquqiy jarayonlarni tartibga solish, ekstremistik g‘oyalar tarqalishining oldini olish uchun o‘zining ichki siyosatida ham tegishli chora-tadbirlarni amalga oshirib kelmoqda.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi hamda 1998 yil 1 mayda yangi tahrirda qabul qilingan «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida»gi Qonunda mazkur yo‘nalishdagi faoliyatning huquqiy asoslari mujassam etilishi bilan birga din niqobi ostida ekstremistik g‘oyalarning tarqalishiga chek qo‘yildi.

Respublikamiz ekstremizm va terrorizm bilan birga uni moliyalashtirish bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan narkobiznes va narkotrafikka qarshi kurashda ham qat’iy siyosat olib bormoqda. 1999 yilda «Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar to‘g‘risida»gi, 2000 yilda «Terrorizmga qarshi kurash to‘g‘risida»gi va 2006 yilning 1 yanvaridan amalga kiritilgan «Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish to‘g‘risida»gi qonunlarning qabul qilingani ham fikrimizni tasdiqlaydi.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan «Genotsid jinoyatining oldini olish to‘g‘risida», «YOllanma odamlarni jalb qilish, foydalanish, ularni moliyalash va ta’lim berishga qarshi kurash to‘g‘risida”, «Bombali terrorchilikka qarshi kurash to‘g‘risida», «Plastik portlovchi moddalarni topa olish maqsadida ularni markirovka qilish to‘g‘risida»gi bir qator xalqaro konvensiyalar ham ratifikatsiya qilingan. Respublikamiz tomonidan terrorchilikka qarshi amalga oshirilayotgan bu kabi tadbirlar tinchlikni saqlashda katta ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, qator davlat idoralari, jumladan, mudofaa, favqulodda vaziyatlar va ichki ishlar vazirliklari, milliy xavfsizlik xizmati, chegara, bojxona va prokuratura idoralarining terrorchilikka qarshi kurashdagi faoliyatini tizimli yo‘lga qo‘yish bugungi kun talabidir.

O‘zbekiston Evropa Kengashi doirasida ham terrorizmga qarshi kurashga qaratilgan 7 ta xalqaro shartnomani imzolagan. Ularning ichida 1977 yildagi terrorizmning oldini olish, 1978 yildagi shaxslarning o‘qotar qurollarni sotib olish va ularning saqlanishini nazorat  qilish, 1983 yildagi zo‘ravonlik bilan amalga oshirilgan jinoyatlar oqibatida jabrlanganlarga kompensatsiyalar berish to‘g‘risidagi Evropa Konvensiyalari va boshqa xalqaro shartnomalar imzolanganini ta’kidlash o‘rinli. Qayd etilgan konvensiya va protokollarda mustahkamlab qo‘yilgan qoidalar respublikamizda qabul qilinayotgan qonunlar va boshqa huquqiy-me’yoriy hujjatlarda ham izchil ifodasini topmoqda. O‘zbekiston Respublikasi ekstremizm va terrorizmga qarshi kurash masalalarida Mustaqil davlatlar hamdo‘stligi, SHanxay hamkorligi tashkiloti, Evroosiyo iqtisodiy hamkorligi tashkiloti, Islom konferensiyasi tashkiloti va boshqa xalqaro tashkilotlar doirasida ham faol ishtirok etmoqda.

Mustaqil davlatimiz qonunchiligida terrorizmga qarshi kurashning asosiy tamoyillari (qonuniylik, inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari ustuvorligi, jazoning muqarrarligi) bir qator normativ-huquqiy hujjatlarda o‘z ifodasini topgan bo‘lib, ularning asosiylari quyidagilardir:

1. O‘zbekiston Respublikasining «Terrorizmga qarshi kurash to‘g‘risida»gi Qonuni (2000-yil 15-dekabr).

2. O‘zbekiston Respublikasining amaldagi Jinoyat kodeksi (2001-yil 18-oktyabrdagi o‘zgartish va qo‘shimchalar bilan).

3. O‘zbekiston Respublikasining «Jinoyat, jinoyat-protsessual kodeksi va ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksiga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida»gi Qonuni (2001-yil 29-avgust).

4. O‘zbekiston Respublikasining «Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurash to‘g‘risida»gi Qonuni (2004-yil 26-avgust).

Ushbu huquqiy-me’yoriy hujjatlar orasida O‘zbekiston Respublikasining «Terrorizmga qarshi kurash to‘g‘risida»gi va «Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurash to‘g‘risida»gi Qonunlar alohida e’tiborga molik. Chunki bu qonunlar tufayli O‘zbekistonda terrorizmga qarshi kurashning normativ, tashkiliy va moddiy-texnik asoslari yaratildi. Unga ko‘ra, terrorizmni targ‘ibot qilish, terroristik guruh va tashkilotlarni tuzish hamda ularning faoliyati, tayyorlanayotgan yoki amalga oshirilgan terroristik jinoyatlarga oid ma’lumot va dalillarni yashirish taqiqlanadi.

Terrorizmga qarshi kurash dastavval uni oziqlantiruvchi g‘oyaviy-ma’naviy va moliyaviy-iqtisodiy manbalarni zararsizlantirishni taqozo etadi. Shu munosabat bilan 2006-yilning 1-yanvaridan kuchga kirgan «Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurash to‘g‘risida»gi Qonun jinoiy faoliyatdan olingan daromadni legallashtirish va terrorizmni moliyalashtirish sohasidagi munosabatlarni tartibga soladi. Ushbu qonunga ko‘ra pul mablag‘lari yoki boshqa mol-mulkka oid operatsiyalar ustidan nazoratni amalga oshirish vakolati O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga yuklatilgan. Respublika Bosh prokuraturasi huzurida faoliyat ko‘rsatayotgan Soliq, valyutaga va jinoiy daromadlarni legallashtirishga qarshi kurashish departamenti zimmasiga moliyaviy razvedkaning zamonaviy tizimini yaratish, jinoiy daromadlarni legallashtirish va terrorizmni moliyalashtirishning kanal va mexanizmlarini aniqlashga yo‘naltirilgan moliyaviy, mulkiy operatsiyalarning monitoringini amalga oshirish, xorijiy davlatlarning vakolatli organlari hamda xalqaro ixtisoslashgan va boshqa tashkilotlar bilan o‘zaro hamkorlik qilish va axborotlar ayirboshlash kabi yangi vazifalar yuklatildi. Chunki bugun diniy shiorlar bilan niqoblangan, giyohvand moddalarning noqonuniy savdosidan kelayotgan katta-katta mablag‘lar evaziga yashayotgan xalqaro terrorchilik mintaqa xavfsizligiga jiddiy tahdid tug‘dirmoqda.

Xalqaro valyuta fondining 2006-yildagi ma’lumotlariga ko‘ra, dunyoning turli mintaqalaridagi narkokartellar uyushgan jinoyatchilik va xalqaro terrorizmni moliyalashtirishga har yili 500 milliondan to 1,5 milliard dollargacha mablag‘ sarflamoqda. Jumladan, so‘nggi 6-8 yilda ro‘y bergan 111 ta mojarolarda ishtirok etgan terrorchi guruhlarning narkokartellar bilan moliyaviy aloqadorligi Xalqaro valyuta fondi ekspertlari tomonidan aniqlandi. Mintaqadagi barqarorlikka xavf tug‘dirishda hamon asosiy omil bo‘lib qolayotgan Afg‘onistonda YaIM (yalpi ichki mahsulot)ning 50 foizini giyohvand moddalardan olinayotgan daromad tashkil etmoqda.

Respublikamizning Birinchi Birinchi Birinchi Prezidenti Islom Karimovning O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 20 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi «Inson manfaati, huquq va erkinliklarini ta’minlash, hayotimizning yanada erkin va obod bo‘lishiga erishish — bizning bosh maqsadimizdir» nomli ma’ruzasida bugungi globallashuv sharoitida AYSEF deb atalmish koalitsion qo‘shinlarning 2014-yilgacha va undan keyin qo‘shni Afg‘oniston hududidan olib chiqib ketilishi bilan bog‘liq ravishda ushbu mamlakat va uning atrofidagi vaziyatning yanada keskinlashib, terrorizm, ekstremizm va narkotrafikning kuchayishi xavfi borligini, Afg‘onistonda yuz berishi mumkin bolgan keskin holat qo'shni davlatlarda jiddiy xavotir uyg‘otishi muqarrarligini ta’kidlab o‘tdilar. Shuningdek, ma’ruzada Yurtboshimiz tomonidan vujudga kelayotgan murakkab vaziyatda voqealarning bunday salbiy ravishda rivojlanishining oldini olish uchun BMT rahnamoligida Afg‘onistonga qo‘shni mamlakatlar hamda AQSH, NATO, Rossiya ishtirokida muloqot guruhini tashkil etish va o‘zaro kurash olib borayotgan kuchlar o‘rtasida murosaga erishish hamda koalitsion afg‘on hukumatini shakllantirish Afg‘onistonda tinchlikni qaror toptirish uchun eng munosib yo‘l ekani qayd etildi. 2012-yilning sentyabr oyida qabul qilingan «O‘zbekiston Respublikasining tashqi siyosiy faoliyati konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida»gi Qonun O‘zbekiston tashqi siyosatida o‘zining uzoq muddatli milliy manfaatlarini ko'zlagan asosiy tamoyillarni namoyon qiladi. Ushbu konsepsiya davlatimizning xalqaro maydondagi asosiy tamoyillari, strategik ustuvor yo‘nalishlarini belgilab beradi va O‘zbekiston tomonidan mamlakatimiz mustaqilligining birinchi yillaridan boshlab amalga oshirilayotgan strategiyaning mantiqiy davomidir. Bu O‘zbekistonning qo‘shni Afg‘oniston bilan munosabatlarida ham o‘z aksini topgan.

«Bugungi kunda, insoniyat qo‘lida mavjud bo‘lgan qurol-yarog‘lar Yer kurrasini bir necha bor yakson qilishga yetadi. Buni hammamiz yaxshi anglaymiz. Lekin hozirgi zamondagi eng katta xavf — insonlarning ongi va qalbini egallash uchun uzluksiz davom etayotgan mafkuraviy kurashdir. Endilikda yadro maydon- larida emas, mafkura maydonlarida bo‘layotgan kurashlar ko‘p narsani hal qiladi. Bu achchiq haqiqatni hech qachon unutmaslik lozim».

Islom Karimov

Demak, mafkuraviy kurashlardan qat’i nazar, tashqi siyosatda ochiq-oydinlik tamoyili O‘zbekistonga qisqa muddat ichida ikki taraflama keng tashqi aloqalar o‘rnatish imkonini berdi. Yevroosiyo iqtisodiy va madaniy ko‘prigining barpo etilganligi, Shanxay hamkorlik tashkiloti doirasidagi hamkorlikning kengayib borayotganligi mamlakat tashqi siyosatining strategik istiqbolidir. O‘zbekiston Respublikasining tashqi siyosati davlatlarning suveren tengligi, kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid qilmaslik, nizolarni tinch yo‘l bilan hal etish, boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik kabi xalqaro huquqning umume’tirof etilgan boshqa qoidalari va normalariga asoslanadi.