O ’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti ekologiya va hayot xavfsizligi kafedrasi

Sensor tizimi (analizatorlar) haqida umumiy tushuncha: Odam vujudi uni o‘rab olgan tashqi muhit hamda o‘zining ichki muhiti haqidagi axborotlarni maxsus sezgi a’zolari yoki analizatorlar orqali qabul qilish xususiyatlariga ega. Tashqi va ichki ta’sir etuvchi omillar o‘z tabiatidan qat’iy nazar nerv tizimida tegishli nerv impulslariga aylanib, ma’lum tasavvurni hosil qiladi. I.P.Pavlov har bir analizator uchta asosiy, ya’ni retseptor yoki sezuvchi, o‘tkazuvchi hamda markaziy qismlardan iborat degan ilmiy asoslangan umumlashtiruvchi ta’limot yaratdi.
Retseptor qism qabul qilingan qitiqlagichlarni tegishli nerv impulslariga aylantirib beradigan maxsus nerv hujayralari yoki nerv uchlaridan tashkil topgan bo‘lib, ularning tuzilishi muhit ta’surotlarini qabul qilishga moslashgan bo‘lib, turli ta’surotlarni qabul qilishda bir-biridan farq qiladi (ko‘z retseptorlari yorug‘lik nurini, quloq retseptorlari tovush to‘lqinini va boshqalar).
O‘tkazuvchi qism ma’lum analizatordan markaziy nerv tizimi orqali miya yarim sharlari po‘stlog‘igacha boradigan nerv tolalaridan iborat. Markaziy qism yarim sharlar po‘stlog‘idagi aynan belgilangan sezgi a’zosining sohasi bo‘lib, u ichki va tashqi muhitdan kelgan impulslarni markaziy tahlil qiladi.
Sezgi a’zolari bir-biri bilan yaqindan bog‘lanib faoliyat ko‘rsatadi va bu narsa yashayotgan muhit haqida to‘liqroq tasavvurga ega bo‘lish va uni idrok qilish imkoniyatini beradi. Yana shu narsani qayd qilish joizki, bola tug‘ilganidan boshlab barcha analizatorlar orqali uning markaziy nerv tizimiga tegishli axborotlarning borib turishi uning har tomonlama barkamol bo‘lishini ta’minlaydi, aks holda, ya’ni analizatorlarning yetarli ishlamasligi yoki yetarli faoliyat ko‘rsatmasligi, kishining aqliy jihatdan yetuk bo‘lishiga salbiy ta’sir qiladi.
Odamda ko‘rish, eshitish, vestibulyar, ta’m bilish, hid bilish, teri va ichki analizatorlar mavjud bo‘lib, shundan oxirgisi somatosensor tizim deb ham ataladi, chunki u ko‘p tarmoqli bo‘lib, teriga ta’sir ko‘rsatuvchi issiq, sovuq, bosim, tebranish, og‘riq kabi ta’surotlarni hamda bo‘g‘im va muskullardagi proprioretseptorlardan keladigan impulslarni qabul qilib, dastlabki tahlilni qiladi va markaziy nerv tizimiga o‘tkazadi.