O zbekiston badiiy akademiyasi kamoliddin behzod nomidagi milliy rassomchilik va dizayn instituti

“Bulam i к о ‘rib menga shunday fikr keldiki: dengiz bo'yidagi
qayrag'ochli o'rmonda ingliz b o g ‘ini yaratib, и yerga Lapland uy-
lari va Farer orollaridagi qamish kulbalar, islandiyaliklaming yam-
yashil uylari va bu xalqlarning mehnat qurollari va uy jihozlari bilan
qoplangan ко ‘rinishi keldi. О ‘rmondagi so ‘qmoq meni island uyiga,
so ‘ngra fin kulbasiga tez eltib boradi. Obyektlarni bunday joylashti-
rish ко ‘p qulayliklarni keltirgan bo ‘lardi”.
Agar XIX asming birinchi yarmida etnografik materiallar muzey- 
larda o ‘z-o‘zicha namoyon qilingan bo‘lsa, yuz yillikning uchin- 
chi qismida amaliy “jonlanish”, y a’ni milliy libosdagi manikenlar 
ekspozitsiyalari yetarlicha keng tarqaldi. O lz navbatida, ekspozit- 
sion g ‘oyalaming rivojlanishi, milliy va xalqaro ko‘rgazmalar tash­
kil b o iish ig a olib keldi. 1867-yildagi keng xalqaro rezonansga ega 
bo‘lgan Moskvadagi etnografik ko‘rgazmada san’at, mehnat qurollari,

---

ro‘zg‘or buyumlari va xo‘jalik liboslarini — xalq arxitektura namu- 
nalarini kompleks usulida ko‘rsatish qoMlandi. Bu ko‘rgazmada har 
bir xalq o ‘zining milliy ro‘zg‘or buyumlarini manikenlar yordamida 
namoyish etishdi. 1878-yilda Parijdagi butunjahon ko‘rgazmasida 
bir qancha yog‘och uylar va ulardagi interyer ko‘rinishidagi xona- 
lar, xonalarda esa insonlarning hayotini ifodalovchi milliy libosdagi 
manikenlar va ro‘zg‘or buyumlari namoyish qilindi. Hattoki, ba’zi 
bir xalqaro ko‘rgazmalarda huddi tirik eksponat ko‘rinishidagi har 
xil mehnatlar bilan shug‘ullanayotgan insonlami ko‘rish mumkin edi. 
Shunday qilib, 1870 — 1880-yillardagi ekspozitsion amaliyot ochiq 
osmon ostidagi muzey konsepsiyasining rivoji va masshtabli interyer- 
lar yaratish uchun muhim rol o ‘ynadi. Lekin birinchi bo‘lib o ‘sha vaqt- 
dagi muzeyshunoslikka aniq va to iiq g ‘oyalami kiritgan Artur Xase­
lius bo‘lib qoldi.
U tomondan asos solingan yangi muzey konsepsiyasi Norvegi-ya, 
Finlandiya, Daniya, Shimoliy Germaniya va Niderlandiyada tezda o ‘z 
o ‘mini topdi. 1901-yilda Kopengagen quyisidagi parkda Zorgenfri 
muzeyi, 1902-yilda Oslo atrofidagi Bigdoy yarim orolida, 1904-yilda 
Lillexammerda (Norvegiya), 1912-yilda Amemida (Niderlandiya), 
1913-yilda Kenningsbergda muzeylar ochilgan. Birinchi Jahon urushi 
tugagunga qadar Shimoliy Yevropa davlatlarida 104 ta ochiq osmon 
ostidagi muzeylar paydo bo‘ldi. Xalq arxitekturasi va turmush namu- 
nalarini ko‘chirib o ‘tish g‘oyasi va uni saqlab qolish uchun qilingan 
harakatlar jonlandi va bu paydo b o ig a n yodgorliklami o ‘z joyida as- 
rashga turtki berdi.